Παρασκευή 7 Νοεμβρίου 2008

Οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης στον τουρισμό



H ομιλία του Νίκου Ε. Σκουλά, 

Προέδρου του Minoan International College, πρώην Trinity,

στο 1o Ευρωπαϊκό Συνέδριο Τουρισμού που συνδιοργανώθηκε

από τη HELEXPO και τη EUROPRESS MEDIA
με την υποστήριξη της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων,
στο πλαίσιο της Έκθεσης Philoxenia



Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς την ένταση, τη διάρκεια και τις μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις της, είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τεράστια πλανητική οικονομική κρίση που, σε απόλυτα μεγέθη, είναι ίση ή και ωχριά μπροστά της ακόμα και το μεγάλο κραχ του 1929. Τεράστιοι χρηματοπιστωτικοί κολοσσοί της μητρόπολης του καπιταλισμού, όπως η Fannie Mae και οFreddie Mac, με συμβολισμό ανάλογο εκείνου των Δίδυμων Πύργων κατέρρευσαν εν μια νυκτί, όπως και κείνοι, σαν χάρτινοι.

Η κρίση που εκκολαύτηκε σταδιακά την τελευταία οκταετία, πυροδοτήθηκε πριν από ένα περίπου χρόνο στΙς Η.Π.Α. από την αγορά στεγαστικών δανείων μεγάλου ρίσκου (sub-prime loans), εξαπλώθηκε με εκπληκτική ταχύτητα, πρώτα στην αμερικανική ήπειρο και στη συνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο και έφερε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στο χείλος της ολοκληρωτικής συντριβής, αναδεικνύοντας έτσι τις τεράστιες διαρθρωτικές αδυναμίες του.

Η χρηματοπιστωτική φούσκα τελικά έσκασε και ο εκκωφαντικός της θόρυβος, όπως αποτυπώθηκε στα τηλεοπτικά δελτία και στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου και ελληνικού τύπου, δημιούργησε σύγχυση, πανικό και κλονισμό της εμπιστοσύνη των πολιτών.

Η πρωτοφανής κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος υπήρξε απόρροια απληστίας, αναρχίας και ανικανότητας.

Απληστίας των golden boys της Wall Street και όχι μόνον, που «μεθυσμένα» από την εικονική οικονομική πραγματικότητα που τα ίδια δημιούργησαν δεν μπόρεσαν να φανταστούν το άδοξο τέλος της. Ενδεικτικά, ένα από τα παιδιά αυτά, ο hedge fund manager John Paulson (απλή συνωνυμία με τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ), είχε αμοιβές το 2007, 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων!).

Αναρχίας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που, ειδικότερα, στις τοποθετήσεις private-equity και hedgefunds, το σύνθημα ήταν anything goes, χωρίς κανένα εποπτικό έλεγχο και καμιά απολύτως ρύθμιση ή παρέμβαση.

Ανικανότητας των ταγών της ασφάλειας και εύρυθμης λειτουργίας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με πρωταγωνιστή τον διαβόητο πια Alan Greenspan, που όχι μόνο δεν κατάφεραν να προβλέψουν την επερχόμενη καταιγίδα αλλά, με τις άφρονες πολιτικές τους, έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να επιταχύνουν την έλευσή της. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του κ. Greenspan: «Έκανα λάθος υποθέτοντας ότι το συμφέρον των τραπεζικών και άλλων οργανισμών ήταν τέτοιο ώστε θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους ίδιους τους μετόχους τους». Με άλλα λόγια, συγγνώμη λάθος... έτσι απλά.

Οι Χρηματιστηριακές αγορές, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, βρίσκονται σε καθεστώς ελεύθερης πτώσης δημιουργώντας δέος και πανικό στους πάντες με εξαίρεση, βέβαια, εκείνους που τις χειραγωγούν, επιδιδόμενοι σε αναίσχυντη αισχροκέρδεια. Οι μαζικές ρευστοποιήσεις έχουν εξανεμίσει περίπου το 50% της κεφαλαιοποίησης παγκοσμίως. Ενδεικτικά αναφέρω πτώσεις των δεικτών από την αρχή του έτους έως 27 Οκτωβρίου: Νέα Υόρκη 36,22%, Ευρωζώνη 47,74, Φρανκφούρτη 46,84%, Λονδίνο 39, 96%, Τόκιο 53,21%, Χονγκ Κονγκ 60,39% και η Αθήνα (πρωταγωνίστρια) 65,28%.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO) προβλέπει πτώση του ρυθμού αύξησης των εμπορικών συναλλαγών στο 4, 5% (πτώση κατά τέσσερις μονάδες από το 2006). Το δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ για το 2008 θα ανέλθει στα $700 δισεκ. (3,2% του ΑΕΠ). Το πιο τρομακτικό νούμερο, όμως, είναι το συσσωρευμένο δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ που αισίως ανέρχεται σε 10,5 τρισεκατομμύρια δολάρια (αυξημένο κατά 71% στην οκταετία του Bush). Δηλαδή, κάθε Αμερικανός πολίτης οφείλει $34.500. Είναι δυνατόν να μην επηρεάσει αυτό αρνητικά την παγκόσμια οικονομία;

Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος διαχέεται με μεγάλη ταχύτητα στην παγκόσμια πραγματική οικονομία και την οδηγεί σε μια πρωτοφανή σε έκταση και βάθος οικονομική ύφεση. Βιομηχανικοί κολοσσοί στην Αμερική, την Ευρώπη, την Ασία, την Ωκεανία και τη Λατινική Αμερική, καταρρέουν, ή αναστέλλουν την δραστηριότητά τους και προβαίνουν σε μαζικές απολύσεις εργαζομένων σε πρωτόγνωρη κλίμακα.

Στη Ρωσία, μία και μόνο τράπεζα πρόκειται να προβεί στην απόλυση 50.000 εργαζομένων, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη, Ισπανία, Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία αντιμετωπίζουν πρώτες, εκρηκτικούς ρυθμούς αύξησης της ανεργίας. Ακόμη και οι πιο συντηρητικές και αισιόδοξες προβλέψεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), κάνουν λόγο για τη δημιουργία 20 εκατομμυρίων καινούργιων ανέργων τον επόμενο χρόνο.

Στην Ελλάδα, με την απουσία ουσιαστικής ανταγωνιστικής παραγωγικής βάσης, χρόνιες και σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες, τεράστια διαρθρωτικά προβλήματα που απεικονίζονται στο δημόσιο χρέος και το άνοιγμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, είναι επόμενο να δεχτεί ισχυρότατο πλήγμα από την διεθνή οικονομική κρίση, παρά τις διαβεβαιώσεις για «ισχυρή και θωρακισμένη οικονομία και χρηματοπιστωτικό σύστημα».

Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι πλέον αδιάψευστα αισθητές και στην πραγματική οικονομία της χώρας μας, με απρόβλεπτες εξελίξεις για τη μείωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων και των νοικοκυριών, την αυξανόμενη ανεργία και την εξαθλίωση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Ήδη, η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και της κατανάλωσης είχαν σαν αποτέλεσμα να μεγαλώσει η «μαύρη τρύπα» του Προϋπολογισμού, σημειώνοντας υστέρηση εσόδων κατά 2,41 δισεκατομμύρια Ευρώ, το τρέχον έτος.

Πηχυαίοι τίτλοι στον παγκόσμιο και ελληνικό τύπο που διεκτραγωδούν τη σοβαρότητα της κατάστασης επιτείνουν το κλίμα πανικού και απόγνωσης και καταβαραθρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις κυβερνήσεις, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι οι τρεις «πυλώνες» της Ελληνικής οικονομίας ήδη δέχονται τα σεισμικά κύματα της παγκόσμιας κρίσης.

Ο κατασκευαστικός/οικοδομικός τομέας ήδη ασφυκτιά από την κεφαλαιακή στενότητα και την αδυναμία δανεισμού και δημιουργεί τις πρώτες στρατιές ανέργων.

Η ναυτιλία είναι ήδη βυθισμένη σε βαθιά κρίση και η καταβαράθρωση των ναύλων, λόγω συρρίκνωσης της παγκόσμιας ζήτησης, οδηγεί σε παροπλισμό πολλών μεγάλων σκαφών.

Ο τρίτος «πυλώνας» της Ελληνικής οικονομίας, ο Tουρισμός, με τα προϋπάρχοντα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα και τον ελάχιστο βαθμό ανταγωνιστικότητας, είναι επόμενο να δεχθεί το ισχυρότερο πλήγμα από την πλανητική κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση.

Η έκβαση αυτής της οικονομικής κρίσης δεν θα είναι, αναπόφευκτα, εξ ίσου ζοφερή με εκείνη του 1929. Υπάρχει εμπειρία και υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης και δημοσιονομικά και νομισματικά εργαλεία και μέτρα που μπορούν να συμβάλουν μεσοπρόθεσμα στην άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων. Η κατάσταση αυτή, αυτονόητα, εμπνέει απαισιοδοξία, όχι όμως, κατ’ ανάγκην, απελπισία. Αυτό θα εξαρτηθεί από το πως θα αντιμετωπίσουν την κρίση οι παγκόσμιοι οργανισμοί,οι κυβενήσεις, οι τράπεζες, οι επιχειρηματικοί και επαγγελματικοί φορείς, οι επιχειρήσεις, αλλά και οι πολίτες.

Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιαπωνία, η Ρωσία και άλλες χώρες διαθέτουν, συνολικά, τρισεκατομμύρια δολαρίων και Ευρώ για την ενίσχυση της ρευστότητας των τραπεζών. Σημασία έχει το πως θα αξιοποιηθούν αυτά τα αστρονομικού μεγέθους κεφάλαια. Θα διοχετευτούν σε επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στις μικρομεσαίες και στην ενίσχυση της απασχόλησης και της ρευστότητας των νοικοκυριών;

Θα υπάρξει δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που κάθε άλλο παρά υπεύθυνοι αποδείχτηκαν στην πράξη;

Οι Κεντρικές Τράπεζες προχωρούν σε μειώσεις επιτοκίων. Το ερώτημα είναι: τα χαμηλότερα επιτόκια θα φτάσουν στις επιχειρήσεις και στους πολίτες. Για την ώρα, το αντίθετο συμβαίνει.Όσο μειώνονται τα επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών, τόσο αυξάνονται τα επιτόκια χορηγήσεων στην ελληνική αγορά.

Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων χωρών αυξάνουν τα όρια των εγγυημένων καταθέσεων με νομοθετικές ρυθμίσεις. Αυτές οι πρωτοβουλίες πάνω στις οποίες επιχειρείται κάποιος συντονισμός, για πρώτη ίσως φορά, καθώς και τα κοινωνικού χαρακτήρα μέτρα που εξαγγέλλονται, θα είναι αρκετά για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη; Ίδωμεν...

Σε κάθε περίπτωση, πέρα τον αναπροσανατολισμό της αναπτυξιακής πολιτικής και τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό στην εφαρμογή της, απαιτούντα άμεσα, έκτακτα χρηματοπιστωτικά και άλλα μέτρα για την ανακούφιση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων προκειμένου να ανακοπεί η πτώση της κατανάλωσης. Οποιαδήποτε καθυστέρηση θα έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και στα δημοσιονομικά ελλείμματα από υστέρηση φόρων (άμεσων και έμμεσων).

Ας επιστρέψουμε όμως στο θέμα μας που είναι ο τουρισμός. Το ντόμινο των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία αναμένεται, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), Νίκο Αγγελόπουλο, να επηρεάσει, όχι μόνο την τουριστική κίνηση, αλλά και την ίδια τη βιωσιμότητα κάποιων επιχειρήσεων του κλάδου.

«Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμα να προβούμε σε ασφαλείς εκτιμήσεις, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι θα υπάρξει μείωση των αφίξεων, αλλά και αύξηση του ποσοστού θνησιμότητας τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς πολλές οριακές επιχειρήσεις θα γίνουν περιθωριακές», είπεν ο κ. Αγγελόπουλος και έκανε έκκληση για τη λήψη χρηματοπιστωτικών και άλλων μέτρων για τη στήριξη των τουριστικών επιχειρήσεων.

Ανάλογη έκκληση έκαμε και ο Πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος Γεράσιμος Φωκάς ενώ ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων Ανδρέας Ανδρεάδης σημείωσε ότι «τα ελληνικά ξενοδοχεία αντιμετωπίζουν προβλήματα ανταγωνιστικότητας που εστιάζονται στην τραγική έλλειψη υποδομών».

Δυστυχώς, οι αναπτυγμένες χώρες προέλευσης, παραδοσιακά, του ελληνικού τουρισμού

(Γερμανοί και Βρετανοί αποτελούν το ήμισυ των τουριστικών μας αφίξεων), βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με καλπάζουσα ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους. 

Αλλά και, προ παντός, γιατί η ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη εισοδηματική ελαστικότητα και οι δαπάνες για τουριστικές υπηρεσίες δεν αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα διάθεσης του «διακριτικού» (discretionary) εισοδήματος.

Παρότι δεν έχουν γίνει σοβαρές έρευνες στο marketing του τουρισμού, είναι περίπου αυτονόητο ότι η ελαστικότητα της ζήτησης για διακοπές και ψυχαγωγία αυξάνεται όσο χαμηλότερα είναι τα εισοδήματα του νοικοκυριού.

Κοντολογίς, η πλούσια, οικονομικά ανεξάρτητη οικογένεια, ακόμα και σε ημέρες κρίσης, πιθανότατα δεν θα στερηθεί τις διακοπές της σε εγκαταστάσεις πολυτελείας. Η φτωχή οικογένεια, πιθανότατα, θα τις αναβάλει ή θα μειώσει τη διάρκεια και τη δαπάνη της. Αυτό ισχύει, παρά το γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη για διακοπές καθιστά την τουριστική ζήτηση όλο και πιο ανελαστική. Η ανελαστικότητα όμως αυτή δεν έχει δοκιμαστεί σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης αυτού του μεγέθους.

Για μας, τους ασχολούμενους με τον τουρισμό, έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε τη φύση του ανταγωνισμού που υφίσταται ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες προϊόντων και συγκεκριμένα μεταξύ τουριστικών δαπανών και άλλων μορφών επιλεκτικών (discretionary) δαπανών.

Η έρευνα αγοράς στον τουρισμό, συνήθως εξετάζει τον ανταγωνισμό, αποκλειστικά εντός κατηγοριών τουριστικών προϊόντων. Σπάνια όμως εισέρχεται στον πυρήνα του ανταγωνισμού μεταξύ τουριστικών και άλλων κατηγοριών προϊόντων, αναζητώντας απάντηση στο ερώτημα: με δεδομένες ποικίλες εναλλακτικές επιλογές, πώς μπορεί ο τουρισμός να διεκδικήσει μεγαλύτερο μερίδιο της επιλεκτικής δαπάνης ενός νοικοκυριού με περιορισμένους οικονομικούς πόρους;

Κατά κανόνα, στις μη επιλεκτικές δαπάνες (η ζήτηση είναι ανελαστική)) στον προϋπολογισμό ενός συνήθους νοικοκυριού περιλαμβάνονται οι δαπάνες για προϊόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης όπως στέγης (ενοίκιο ή στεγαστικό), τρόφιμα, νερό, ΔΕΗ, ΟΤΕ, δαπάνες συντήρησης του σπιτιού, βασική ένδυση και υπόδηση, πετρέλαιο θέρμανσης και βενζίνη.

Οι επιλεκτικές δαπάνες (discretionary spending) αφορούν σε μη βασικές ή μή-επείγουσες ανάγκες όπως ανακαίνιση του σπιτιού, επενδύσεις και αποταμίευση, διακοπές ή αγορά ειδών πολυτελείας όπως π.χ. τηλεόραση plasma, home cinema, επώνυμα ενδύματα και αξεσουάρ ή κοσμήματα.

Βέβαια, τα όρια μεταξύ επιλεκτικών και μη επιλεκτικών δαπανών είναι συγκεχυμένα και διαφέρουν ανάλογα με την εισοδηματική τάξη των νοικοκυριών. Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά των δυνητικών τουριστών όταν επιλέγουν ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες αγαθών, καθώς καταβάλουμε συλλογικές προσπάθειες για αύξηση της ζήτησης ή του ενδιαφέροντος για έναν τουριστικό προορισμό.Κάτω απ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ποια πορεία πρέπει να ακολουθήσουμε για να βοηθήσουμε την τουριστική οικονομία να βγει από την κρίση;

Κατά τη γνώμη μου και τη γνώμη πολλών, η μόνη πιθανή οδός διαφυγής, χωρίς κλειδωμένες βεβαιότητες, ίσως είναι η προσέλκυση τουριστών πολύ υψηλών προδιαγραφών και εισοδημάτων που δεν πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση. Παράλληλα, πρέπει να επιδιωχθεί η αναβάθμιση των καταλυμάτων χαμηλότερων κατηγοριών και η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας μας προσφέροντας το ένα πέμπτο περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και της Απασχόλησης.

Όμως, ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Συνδέεται άρρηκτα και βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με τους άλλους τομείς της οικονομίας, με τους οποίους αποτελεί ένα ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα και ιδιαίτερα με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και όλες τις άλλες υπηρεσίες. Επηρεάζει δε και επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη, οικονομική κυρίως, δραστηριότητα αλλά ως ένας τομέας με καταλυτικές επιπτώσεις στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Είναι αναμφισβήτητη η διαπίστωση ότι, από άποψη σχέσης αξίας-τιμής, έχουμε χάσει το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα, συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το παραδοσιακό μαζικό, παραθεριστικό και συνεπώς εποχικό προϊόν, που προσφέραμε και συνεχίζουμε να προσφέρουμε, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολλή χαμηλότερη τιμή.

Η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως στάσιμες ή και μειούμενες τιμές, η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «allinclusive», αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα είναι μερικά από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την πραγματικότητα και υπαγορεύουν την εκ βάθρων επανεκτίμηση της κατάστασης.

Αυτό επιβάλλει την επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε πιο ενήμερους, πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και μάλιστα για δώδεκα μήνες τον χρόνο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε το τουριστικό μοντέλο που εφαρμόσαμε με επιτυχία για πολλά χρόνια, αξιοποιώντας τα μοναδικά μας πλεονεκτήματα (ήλιος, θάλασσα, αρχαιολογικά τουρ, κ.λπ) και θα είναι το κύριο τουριστικό μας προϊόν στο ορατό μέλλον. Οφείλουμε όμως να το αναβαθμίσουμε και να το εμπλουτίσουμε με τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

Η επανατοποθέτησή μας στην αγορά απαιτεί μέτρα πολιτικής που θα ενθαρρύνουν

· Ποιοτικές ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις:

- Ξενοδοχεία υψηλής ποιοτικής στάθμης και αναβάθμιση καταλυμάτων χαμηλότερων
κατηγοριών με παροχή οικονομικών κινήτρων έχοντας υπόψη η ποιότητα δεν είναι
αποκλειστικό προνόμιο των πεντ΄στερων και των τετράστερων.

- Boutique Hotels με εξειδικευμένη προϊοντική ταυτότητα

- Οικολογικά – αγροτουριστικά καταλύματα και αναστήλωση παραδοσιακών κτισμάτων
για τουριστική αξιοποίηση για την ενίσχυση του τουρισμού ενδοχώρας, των
νησιωτικών περιοχών και εν γένει της περιφέρειας.

· Κατάργηση των οικονομικών και πολεοδομικών κινήτρων με στόχο την ανάσχεση της τουριστικής ανάπτυξης σε κορεσμένες τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα σε εκείνες στις οποίες έχει εξαντληθεί η φέρουσα ικανότητα του χώρου και των κοινωνικών υποδομών.

· Βελτιωμένες ειδικές τουριστικές υποδομές όπως συνεδριακοί χώροι, κέντρα ευεξίας (spa), αθλητικοτουριστικές εγκαταστάσεις (golf, προπονητικά γήπεδα), κ.λπ., για ευχάριστη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των τουριστών, ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο, προκειμένου να μειωθεί η εποχικότητα.

· Γενικές υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια, οδικά δίκτυα, οδική σήμανση) που θα εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στους τουριστικούς τόπους,

· Σύνθετα και αναβαθμισμένα προγράμματα απασχόλησης του ελεύθερου χρόνου των φιλοξενούμενων τουριστών,

· Αντί της απλής απαρίθμησης των διάφορων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, σε συνεργασία με τους εταίρους του ιδιωτικού τομέα και τους εργαζόμενους, οφείλουμε να προσδώσουμε σ’ αυτές συγκεκριμένο περιεχόμενο με μέτρα ενίσχυσης πρωτοβουλιών για οργανωμένα προγράμματα υλοποίησης αλλά και για την προβολή τους. Προγράμματα όπως δρόμοι του κρασιού και του λαδιού

Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού θα ενισχυθούν σημαντικά από την αξιοποίηση της ελληνικής κουζίνας και της οινικής μας προσφοράς καθώς και του παραδοσιακού διατροφικού μας προτύπου, αλλά και των τοπικών προϊόντων που το υποστηρίζουν (ελαιόλαδο, ελιές, τυροκομικά προϊόντα, κρόκος, παξιμάδια, μέλι, κ.λπ.) ιδιαίτερα δε τα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας.

· Προ πάντων, εκ βάθρων αναδιάρθρωση της τουριστικής παιδείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών πανεπιστημιακών σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών Κ.Ε.Σ., Ι.Ε.Κ. και Κολλεγίων για να μπει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα να στοχεύει στην παραγωγή στελεχών με τουριστική κουλτούρα και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου.

Παράλληλα, σε σύνδεση με την αγορά εργασίας, τα ιδρύματα παροχής ανώτατης παιδείας πρέπει να αναβαθμιστούν και να χρηματοδοτηθούν επαρκώς προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη δημιουργίας ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών που θα κατευθύνουν και θα ηγηθούν στην ποιοτική τουριστική ανάπτυξη που επιδιώκουμε..

Η τουριστική δραστηριότητα και η προστασία και η ανάδειξη του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής όχι μόνο δεν αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντίθετα συνεργούν. Στην πράξη, είναι οι πόροι πάνω στους οποίους στηρίζεται ο τουρισμός για την οικονομική του επιβίωση.

Συμπερασματικά:

  1. Η ελεύθερη οικονομία της αγοράς, χωρίς κοινωνικό έλεγχο, οδηγεί σε σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, με οδυνηρές συνέπειες και για τον τουρισμό. 
  2. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού και των προϊόντων της Ελλάδος, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, είναι μονόδρομος στρωμένος με ΠΟΙΟΤΗΤΑ...!!!
  3. Κατά τη σοφή ρήση του Δημάρχου Ρεθύμνου και φίλου Γιώργου Μαρινάκη, «στον τουρισμό, η οικονομική κρίση ευνοεί την υψηλή ποιότητα».