Η ΡΟΔΟΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ
Ανάγκη για Ανασύνθεση του Τουριστικού Προϊόντος και Στρατηγική Marketing
Η Ομιλία του Νίκου Σκουλά, πρ. Υπουργού Τουρισμού
στην Ημερίδα του περιοδικού «Χρήμα και Τουρισμός» της KSD
Ρόδος, 15 Μαΐου 2010
Εν όψει των καταλυτικών και καθόλου ευοίωνων εξελίξεων στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, η διοργάνωση της σημερινής συζήτησης είναι εύστοχη, επίκαιρη αλλά και αναγκαία πρωτοβουλία για το τουριστικό μέλλον της Ελλάδας και, βεβαίως, της Δωδεκανήσου και της Ρόδου.
Νιώθω μεγάλη ικανοποίηση διαπιστώνοντας την παρουσία κορυφαίων παραγόντων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που έχουν λόγο στη διαμόρφωση της τουριστικής πολιτικής.
Προσήλθαν στη σημερινή μας συνάντηση για να συνομιλήσουν, να ακούσουν, να συμπροβληματιστούν και να αξιοποιήσουν, ελπίζω, τα συμπεράσματα που θα προκύψουν, υπό το πρίσμα της συγκυρίας της διεθνούς αλλά, προ παντός, της εγχώριας δομικής κρίσης που μας έχει φέρει στα πρόθυρα της κατάρρευσης
Είναι, πιστεύω, επείγουσα η ανάγκη να πάρουμε αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα και να δεσμευτούμε να δράσουμε για την υλοποίησή τους: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού με διατομεακή συνεννόηση, Ε.Ο.Τ., Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομαρχία, Δήμος, επιχειρηματική και επαγγελματική τουριστική κοινότητα, (και, με τον όρο αυτό, δεν εννοώ μόνον ξενοδόχους και τουριστικούς πράκτορες αλλά όλους όσους επηρεάζουν και ωφελούνται από τον τουρισμό).
Ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την παραγωγή, ιδιαίτερα των αγροτικών προϊόντων, το εμπόριο και τις άλλες υπηρεσίες. Σε τελευταία ανάλυση, ολόκληρη η ελληνική κοινωνία επηρεάζει και επηρεάζεται από τον τουρισμό.
Η επίκληση του αποφθέγματος «ο τουρισμός είναι η ατμομηχανή της οικονομίας» ηχεί ως υποκριτικό και κενό περιεχομένου σύνθημα, όσο αδρανούμε βυθισμένοι στο προσφιλές μας «βόλεμα», αποδίδοντας στους άλλους τις ευθύνες για την προϊούσα κακοδαιμονία μας.
Πιστεύω ειλικρινά ότι βρισκόμαστε στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της μεταπολιτευτικής περιόδου. Πρέπει επειγόντως να ξεκαθαρίσουμε ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν τη σημερινή μας συνάντηση για να διερευνήσουμε μαζί, από πού ερχόμαστε, πού είμαστε, πού θέλουμε να πάμε και πώς θα φτάσουμε εκεί.
Η θεματολογία της Ημερίδας μας περιέχει τρεις βασικές ενότητες:
Για τα τρία αυτά θεματικά πεδία, καταλληλότεροι εμού, διακεκριμένοι επιστήμονες με πλούσια εμπειρία στο αντικείμενό τους, θα μας κάνουν προτάσεις και θα συνομιλήσουν μαζί μας. Από πλευράς μου, επιτρέψτε μου να κάνω μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις πάνω στα δύο σκέλη της πρώτης ενότητας με στόχο να ενθαρρυνθεί ο προβληματισμός και ο διάλογος.
Μέσα απ’ αυτή τη συζήτηση, ελπίζω ότι θα αναδειχθούν και θα προβληθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει η νέα αρχιτεκτονική της διοίκησης και αυτοδιοίκησης για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.
Ας δούμε συνοπτικά την παρούσα κατάσταση: Είναι τοις πάσιν γνωστό ότι ο ελληνικός τουρισμός - και ο τουρισμός της Ρόδου δεν εξαιρείται - διέρχεται περίοδο σοβαρής κρίσης. Μιας βαθειάς οικονομικής, πολιτικής και ηθικής κρίσης που οδήγησε τη χώρα μας στο χείλος της χρεωκοπίας, υπονόμευσε την αξιοπιστία μας και αμαύρωσε την εικόνα μας διεθνώς.
Σαν να μην έφθαναν αυτά, προστέθηκε η αλόγιστη εκδικητική μανία των αδίστακτων κουκουλοφόρων με τις δολοφονίες αθώων εργαζομένων συνανθρώπων μας, η κατάλυση των Νόμων από κακούς συνδικαλιστές που θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους, όπως εκείνοι κακώς τα εννοούν, επιτρέπουν την καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων, συμπεριλαμβανομένης και της παρεμπόδισης ξένων τουριστών να επιβιβαστούν στα κρουαζιερόπλοια που τους έφεραν.
Μετά από όλα αυτά δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι μαζικές ακυρώσεις κρατήσεων και η παγωμάρα που κυριαρχεί στις χώρες προέλευσης τουριστών.
Ευτυχώς, οι επιπτώσεις αυτές είναι αναστρέψιμες, μεσοπρόθεσμα, με την προϋπόθεση ότι αυτή η εμπειρία θα μας κάνει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης και πράξης προκειμένου να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά την ανάσα που μας παρέχει η ενεργοποίηση του μηχανισμού υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αν δούμε τον κίνδυνο που μας απειλεί ως ευκαιρία – τελευταία μάλιστα ευκαιρία - για ν’ αλλάξουμε ρότα. Πιστεύω ότι το μπορούμε.
Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, ας συμφωνήσουμε ότι η κρίση του τουρισμού μας δεν ξεκίνησε με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της δικής μας δομικής κρίσης που σοβούσε από πολλού.
Πολύ πριν, ο τουρισμός μας είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής (value for money) συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Μεσογείου που, για ανάλογο προϊόν (κυρίως τουρισμό παραλίας) έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής - κλάσμα του δικού μας - και επομένως, πολύ χαμηλότερη τιμή.
Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου (το επτάμηνο έγινε πεντάμηνο και συνεχίζεται η συρρίκνωση), η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές, αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, ποια μπορεί να είναι η οδός διαφυγής από την τουριστική κρίση;
Προφανώς δεν υπαινίσσομαι ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την κύρια προσφορά μας που είναι και θα παραμείνει, για το ορατό μέλλον, ο καλοκαιρινός τουρισμός παραλίας ούτε ότι, έμμεσα έστω, καταγγέλλω ή δαιμονοποιώ τους Tour Operators, τους βασικούς δηλαδή πελάτες μας.
Θεωρώ μάλιστα από απλοϊκή έως παιδαριώδη την παρότρυνση κάποιων νεοφώτιστων να εγκαταλείψουμε το μοντέλο του μαζικού τουρισμού και να στραφούμε εξ ολοκλήρου στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και στην «ήπια» ανάπτυξη ή ακόμα και να ακυρώσουμε όλα τα συμβόλαια “all inclusive”.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, η αγορά δεν λειτουργεί με βάση τη λογική του «παράγω ό,τι θέλω ή ό,τι μπορώ και αυτό πουλάω» (supply push). Αντίθετα, οφείλουμε να παράγουμε και να προσφέρουμε αυτό που ζητά ο φιλοξενούμενος πελάτης, αφού πρώτα διαπιστώσουμε τι είναι αυτό που επιθυμεί και ζητά (demand drivenmarket).
Μπορούμε όμως, συμπληρωματικά, να συνθέσουμε μια εναλλακτική προσφορά ολοκληρωμένων εμπειριών, η οποία έχει και μια ολοένα αυξανόμενη ζήτηση ακόμα και στους καλοκαιρινούς μήνες και, με σύγχρονο marketing, να προσπαθήσουμε να ανακτήσουμε, μερικώς τουλάχιστον, τους χαμένους μήνες της Άνοιξης και του Φθινοπώρου.
Σ' αυτό, θα βοηθηθούμε από τη νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης με λίγους ισχυρούς Δήμους και με την αιρετή Περιφέρεια που θα αναλάβει τον συντονισμό της ανάπτυξης και του marketing σε μια καινούργια στρατηγική συμμαχία με τον ιδιωτικό τομέα. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε.
Ας δούμε τώρα ποια είναι τα εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες που, μαζί με το παραδοσιακό, μαζικό, εποχικό μοντέλο, μπορούν να συνθέσουν μια νέα, εμπλουτισμένη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε φιλοξενούμενους επισκέπτες (Έλληνες και ξένους) που αναζητούν ποικίλες εμπειρίες και όχι απλά ξεκούραση στην παραλία.
Η ανασύνθεση αυτή της προσφοράς μας παρουσιάζει δυο πλεονεκτήματα:
Όσο για δωδεκάμηνο τουρισμό, ας μη τον αναφέρουμε πια γιατί αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση τη σοβαρότητά μας. Πολύχρονη πικρή εμπειρία με έχει πείσει ότι οι τουριστικοί παράγοντες δεν πιστεύουν στην εφικτότητα αυτού του στόχου και δεν είναι πρόθυμοι να ασχοληθούν σοβαρά μ’ αυτόν. Εκτός αν η δυσπραγία της κρίσης μάς κάνει να αναθεωρήσουμε τη στάση μας.
Η Ρόδος διαθέτει μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που, αν τα συνθέσει και τα προσφέρει σε ολοκληρωμένα προγράμματα εμπειριών, μπορεί να κερδίσει μια ζηλευτή θέση ανάμεσα στους τουριστικούς προορισμούς αλλά και σημαντικά οικονομικά οφέλη όχι μονάχα σε αμιγώς τουριστικά έσοδα αλλά στο σύνολο της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών.
Ποια είναι τα στοιχεία που μπορούμε να αξιοποιήσουμε γι’ αυτόν το σκοπό: Κοντολογίς, όλες εκείνες οι δραστηριότητες εντός και, προ πάντων, εκτός ξενοδοχείων, για την ευχάριστη και επιμορφωτική απασχόληση του χρόνου, όταν οι τουρίστες δεν κολυμπούν ή δεν λιάζονται στην παραλία. Συγκεκριμένα, οι κύριοι τουριστικοί πόροι της Ρόδου είναι:
Νιώθω μεγάλη ικανοποίηση διαπιστώνοντας την παρουσία κορυφαίων παραγόντων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που έχουν λόγο στη διαμόρφωση της τουριστικής πολιτικής.
Προσήλθαν στη σημερινή μας συνάντηση για να συνομιλήσουν, να ακούσουν, να συμπροβληματιστούν και να αξιοποιήσουν, ελπίζω, τα συμπεράσματα που θα προκύψουν, υπό το πρίσμα της συγκυρίας της διεθνούς αλλά, προ παντός, της εγχώριας δομικής κρίσης που μας έχει φέρει στα πρόθυρα της κατάρρευσης
Είναι, πιστεύω, επείγουσα η ανάγκη να πάρουμε αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα και να δεσμευτούμε να δράσουμε για την υλοποίησή τους: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού με διατομεακή συνεννόηση, Ε.Ο.Τ., Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομαρχία, Δήμος, επιχειρηματική και επαγγελματική τουριστική κοινότητα, (και, με τον όρο αυτό, δεν εννοώ μόνον ξενοδόχους και τουριστικούς πράκτορες αλλά όλους όσους επηρεάζουν και ωφελούνται από τον τουρισμό).
Ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την παραγωγή, ιδιαίτερα των αγροτικών προϊόντων, το εμπόριο και τις άλλες υπηρεσίες. Σε τελευταία ανάλυση, ολόκληρη η ελληνική κοινωνία επηρεάζει και επηρεάζεται από τον τουρισμό.
Η επίκληση του αποφθέγματος «ο τουρισμός είναι η ατμομηχανή της οικονομίας» ηχεί ως υποκριτικό και κενό περιεχομένου σύνθημα, όσο αδρανούμε βυθισμένοι στο προσφιλές μας «βόλεμα», αποδίδοντας στους άλλους τις ευθύνες για την προϊούσα κακοδαιμονία μας.
Πιστεύω ειλικρινά ότι βρισκόμαστε στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της μεταπολιτευτικής περιόδου. Πρέπει επειγόντως να ξεκαθαρίσουμε ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν τη σημερινή μας συνάντηση για να διερευνήσουμε μαζί, από πού ερχόμαστε, πού είμαστε, πού θέλουμε να πάμε και πώς θα φτάσουμε εκεί.
Η θεματολογία της Ημερίδας μας περιέχει τρεις βασικές ενότητες:
- Η Ρόδος στο νέο τουριστικό γίγνεσθαι: Ανασύνθεση του τουριστικού προϊόντος και στρατηγική marketing, και
- Ανάπτυξη και επενδυτικές ευκαιρίες στον τουρισμό με έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη, στον αναπτυξιακό νόμο και στην τραπεζική χρηματοδότηση και
- Μεταφορές και τουρισμός: Σχέση αλληλεξάρτησης. Υποδομές και συγκοινωνιακά μέσα που εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στους τουριστικούς προορισμούς.
Μέσα απ’ αυτή τη συζήτηση, ελπίζω ότι θα αναδειχθούν και θα προβληθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει η νέα αρχιτεκτονική της διοίκησης και αυτοδιοίκησης για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.
Ας δούμε συνοπτικά την παρούσα κατάσταση: Είναι τοις πάσιν γνωστό ότι ο ελληνικός τουρισμός - και ο τουρισμός της Ρόδου δεν εξαιρείται - διέρχεται περίοδο σοβαρής κρίσης. Μιας βαθειάς οικονομικής, πολιτικής και ηθικής κρίσης που οδήγησε τη χώρα μας στο χείλος της χρεωκοπίας, υπονόμευσε την αξιοπιστία μας και αμαύρωσε την εικόνα μας διεθνώς.
Σαν να μην έφθαναν αυτά, προστέθηκε η αλόγιστη εκδικητική μανία των αδίστακτων κουκουλοφόρων με τις δολοφονίες αθώων εργαζομένων συνανθρώπων μας, η κατάλυση των Νόμων από κακούς συνδικαλιστές που θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους, όπως εκείνοι κακώς τα εννοούν, επιτρέπουν την καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων, συμπεριλαμβανομένης και της παρεμπόδισης ξένων τουριστών να επιβιβαστούν στα κρουαζιερόπλοια που τους έφεραν.
Μετά από όλα αυτά δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι μαζικές ακυρώσεις κρατήσεων και η παγωμάρα που κυριαρχεί στις χώρες προέλευσης τουριστών.
Ευτυχώς, οι επιπτώσεις αυτές είναι αναστρέψιμες, μεσοπρόθεσμα, με την προϋπόθεση ότι αυτή η εμπειρία θα μας κάνει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης και πράξης προκειμένου να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά την ανάσα που μας παρέχει η ενεργοποίηση του μηχανισμού υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αν δούμε τον κίνδυνο που μας απειλεί ως ευκαιρία – τελευταία μάλιστα ευκαιρία - για ν’ αλλάξουμε ρότα. Πιστεύω ότι το μπορούμε.
Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, ας συμφωνήσουμε ότι η κρίση του τουρισμού μας δεν ξεκίνησε με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της δικής μας δομικής κρίσης που σοβούσε από πολλού.
Πολύ πριν, ο τουρισμός μας είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής (value for money) συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Μεσογείου που, για ανάλογο προϊόν (κυρίως τουρισμό παραλίας) έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής - κλάσμα του δικού μας - και επομένως, πολύ χαμηλότερη τιμή.
Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου (το επτάμηνο έγινε πεντάμηνο και συνεχίζεται η συρρίκνωση), η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές, αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, ποια μπορεί να είναι η οδός διαφυγής από την τουριστική κρίση;
Προφανώς δεν υπαινίσσομαι ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την κύρια προσφορά μας που είναι και θα παραμείνει, για το ορατό μέλλον, ο καλοκαιρινός τουρισμός παραλίας ούτε ότι, έμμεσα έστω, καταγγέλλω ή δαιμονοποιώ τους Tour Operators, τους βασικούς δηλαδή πελάτες μας.
Θεωρώ μάλιστα από απλοϊκή έως παιδαριώδη την παρότρυνση κάποιων νεοφώτιστων να εγκαταλείψουμε το μοντέλο του μαζικού τουρισμού και να στραφούμε εξ ολοκλήρου στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και στην «ήπια» ανάπτυξη ή ακόμα και να ακυρώσουμε όλα τα συμβόλαια “all inclusive”.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, η αγορά δεν λειτουργεί με βάση τη λογική του «παράγω ό,τι θέλω ή ό,τι μπορώ και αυτό πουλάω» (supply push). Αντίθετα, οφείλουμε να παράγουμε και να προσφέρουμε αυτό που ζητά ο φιλοξενούμενος πελάτης, αφού πρώτα διαπιστώσουμε τι είναι αυτό που επιθυμεί και ζητά (demand drivenmarket).
Μπορούμε όμως, συμπληρωματικά, να συνθέσουμε μια εναλλακτική προσφορά ολοκληρωμένων εμπειριών, η οποία έχει και μια ολοένα αυξανόμενη ζήτηση ακόμα και στους καλοκαιρινούς μήνες και, με σύγχρονο marketing, να προσπαθήσουμε να ανακτήσουμε, μερικώς τουλάχιστον, τους χαμένους μήνες της Άνοιξης και του Φθινοπώρου.
Σ' αυτό, θα βοηθηθούμε από τη νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης με λίγους ισχυρούς Δήμους και με την αιρετή Περιφέρεια που θα αναλάβει τον συντονισμό της ανάπτυξης και του marketing σε μια καινούργια στρατηγική συμμαχία με τον ιδιωτικό τομέα. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε.
Ας δούμε τώρα ποια είναι τα εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες που, μαζί με το παραδοσιακό, μαζικό, εποχικό μοντέλο, μπορούν να συνθέσουν μια νέα, εμπλουτισμένη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε φιλοξενούμενους επισκέπτες (Έλληνες και ξένους) που αναζητούν ποικίλες εμπειρίες και όχι απλά ξεκούραση στην παραλία.
Η ανασύνθεση αυτή της προσφοράς μας παρουσιάζει δυο πλεονεκτήματα:
- Προσελκύει τουρίστες υψηλότερης μορφωτικής και κοινωνικής στάθμης και, κατά τεκμήριο, ευπορότερους.
- Στοχεύει περισσότερο στην εκτός αιχμής περίοδο, δηλαδή, Μάιο, Απρίλιο, Μάρτιο και ίσως Νοέμβριο.
Όσο για δωδεκάμηνο τουρισμό, ας μη τον αναφέρουμε πια γιατί αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση τη σοβαρότητά μας. Πολύχρονη πικρή εμπειρία με έχει πείσει ότι οι τουριστικοί παράγοντες δεν πιστεύουν στην εφικτότητα αυτού του στόχου και δεν είναι πρόθυμοι να ασχοληθούν σοβαρά μ’ αυτόν. Εκτός αν η δυσπραγία της κρίσης μάς κάνει να αναθεωρήσουμε τη στάση μας.
Η Ρόδος διαθέτει μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που, αν τα συνθέσει και τα προσφέρει σε ολοκληρωμένα προγράμματα εμπειριών, μπορεί να κερδίσει μια ζηλευτή θέση ανάμεσα στους τουριστικούς προορισμούς αλλά και σημαντικά οικονομικά οφέλη όχι μονάχα σε αμιγώς τουριστικά έσοδα αλλά στο σύνολο της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών.
Ποια είναι τα στοιχεία που μπορούμε να αξιοποιήσουμε γι’ αυτόν το σκοπό: Κοντολογίς, όλες εκείνες οι δραστηριότητες εντός και, προ πάντων, εκτός ξενοδοχείων, για την ευχάριστη και επιμορφωτική απασχόληση του χρόνου, όταν οι τουρίστες δεν κολυμπούν ή δεν λιάζονται στην παραλία. Συγκεκριμένα, οι κύριοι τουριστικοί πόροι της Ρόδου είναι:
- Το φυσικό περιβάλλον: Πόροι υψηλής ποιότητας και ιδιαίτερης αισθητικής αξίας, οικοσυστήματα, χλωρίδα και πανίδα που πρέπει να προστατεύονται και να αναδεικνύονται.
- Το πολιτιστικό απόθεμα αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα της Ρόδου και συνίσταται σε αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, μουσεία, ιστορία.
- Κλασικά και ρωμαϊκά μνημεία και η παλιά πόλη της Ρόδου, η μεγαλύτερη ζωντανή μεσαιωνική πόλη του κόσμου με τη σφραγίδα της Unesco.
- Τοπική παράδοση, καθημερινή ζωή και, κυρίως, γνήσια φιλοξενία, χαμόγελο και ζεστασιά.
- Τα τοπικά προϊόντα και η αιγαιοπελαγίτικη κουζίνα υψηλής ποιότητας που συνάδουν με το ενδιαφέρον της διεθνούς Κοινότητας για την ποιότητα των τροφίμων και την τοπική γαστρονομία.
Όλα αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα μπορούν να αναδειχθούν σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στο πλαίσιο παραγωγικού συμπλέγματος που αξιοποιεί το σύνολο της παραγωγής η οποία απευθύνεται στην ικανοποίηση της τουριστικής κατανάλωσης (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής τομείς της οικονομίας).
Ειρήσθω εν παρόδω ότι τα προϊόντα του εναλλακτικού τουρισμού πρέπει να προσφέρονται σε μορφή ολοκληρωμένων προγραμμάτων για να χαρίζουν μια συνολική εμπειρία στον φιλοξενούμενο πελάτη.
Ενδεικτικά, απλώς, αναφέρω μορφές εναλλακτικού τουρισμού που μπορεί να προσφέρει η Ρόδος, στοχευμένα, σε ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων:
· Περιηγητικός, Πολιτιστικός, ΙστορικόςΤουρισμός
· Συνεδριακός Τουρισμός
· Γαστρονομικός Τουρισμός
· Οινικός τουρισμός
· Μορφωτικός Τουρισμός
· ΛαογραφικόςΤουρισμός
· Κοινωνικός Τουρισμός
· Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας
· Τουρισμός Υγείας
· Θρησκευτικός Τουρισμός
· Αθλητικός Τουρισμός
· Θαλάσσιος και Καταδυτικός Τουρισμός
· Ορειβατικός Τουρισμός
· Τουρισμός Περιπέτειας
· Αγροτουρισμός
· Οικολογικός και Φυσιολατρικός Τουρισμός
· Τουρισμός Διαχείμασης
· Ποδηλατικός Τουρισμός
· Γεωλογικός Τουρισμός
· Παρατήρηση Πουλιών (Bird watching)
Όλες αυτές οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού και άλλες που δεν ανέφερα, παραμένουν νεκρό γράμμα αν δεν πάψουμε απλά να τις απαριθμούμε και αν δεν ασχοληθούμε ενεργά και συστηματικά προσδίδοντάς τους συγκεκριμένο περιεχόμενο και ουσία.
Όμως δεν αρκεί ένας οι περισσότεροι επιχειρηματίες να παράγουν ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες για τις οποίες μάλιστα υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Χρειάζεται ο ενδιάμεσος κρίκος: οι τουριστικοί πράκτορες που θα τις συνθέσουν σε ολοκληρωμένα προγράμματα και θα τις προσφέρουν ως πακέτα διακοπών σε εξειδικευμένα τουριστικά γραφεία αλλά και σε μεμονωμένους τουρίστες μέσω διαδικτύου.
Δυστυχώς και το λέω με θλίψη, η πλειονότητα των τουριστικών πρακτόρων μας έχουν βολευτεί λειτουργώντας, στην ουσία, ως «υπάλληλοι» του ολιγοψωνίου των μεγάλων χονδρεμπόρων – Tour Operators του εξωτερικού για τον μαζικό τουρισμό της παραλίας. Λίγοι έχουν αφυπνισθεί και κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είμαι βέβαιος ότι οι προσπάθειές τους θα αμειφθούν με ποιοτική πελατεία και οικονομικά οφέλη.
Αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί στην επανεξέταση της στρατηγικής μάρκετινγκ που έχουμε ακολουθήσει έως σήμερα, υπό το φως των ευκαιριών που προσφέρει η νέα Αρχιτεκτονική της Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (αιρετή Περιφέρεια και ένας ισχυρός Δήμος) για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.
Προβλήματα όπως
Ειρήσθω εν παρόδω ότι τα προϊόντα του εναλλακτικού τουρισμού πρέπει να προσφέρονται σε μορφή ολοκληρωμένων προγραμμάτων για να χαρίζουν μια συνολική εμπειρία στον φιλοξενούμενο πελάτη.
Ενδεικτικά, απλώς, αναφέρω μορφές εναλλακτικού τουρισμού που μπορεί να προσφέρει η Ρόδος, στοχευμένα, σε ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων:
· Περιηγητικός, Πολιτιστικός, ΙστορικόςΤουρισμός
· Συνεδριακός Τουρισμός
· Γαστρονομικός Τουρισμός
· Οινικός τουρισμός
· Μορφωτικός Τουρισμός
· ΛαογραφικόςΤουρισμός
· Κοινωνικός Τουρισμός
· Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας
· Τουρισμός Υγείας
· Θρησκευτικός Τουρισμός
· Αθλητικός Τουρισμός
· Θαλάσσιος και Καταδυτικός Τουρισμός
· Ορειβατικός Τουρισμός
· Τουρισμός Περιπέτειας
· Αγροτουρισμός
· Οικολογικός και Φυσιολατρικός Τουρισμός
· Τουρισμός Διαχείμασης
· Ποδηλατικός Τουρισμός
· Γεωλογικός Τουρισμός
· Παρατήρηση Πουλιών (Bird watching)
Όλες αυτές οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού και άλλες που δεν ανέφερα, παραμένουν νεκρό γράμμα αν δεν πάψουμε απλά να τις απαριθμούμε και αν δεν ασχοληθούμε ενεργά και συστηματικά προσδίδοντάς τους συγκεκριμένο περιεχόμενο και ουσία.
Όμως δεν αρκεί ένας οι περισσότεροι επιχειρηματίες να παράγουν ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες για τις οποίες μάλιστα υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Χρειάζεται ο ενδιάμεσος κρίκος: οι τουριστικοί πράκτορες που θα τις συνθέσουν σε ολοκληρωμένα προγράμματα και θα τις προσφέρουν ως πακέτα διακοπών σε εξειδικευμένα τουριστικά γραφεία αλλά και σε μεμονωμένους τουρίστες μέσω διαδικτύου.
Δυστυχώς και το λέω με θλίψη, η πλειονότητα των τουριστικών πρακτόρων μας έχουν βολευτεί λειτουργώντας, στην ουσία, ως «υπάλληλοι» του ολιγοψωνίου των μεγάλων χονδρεμπόρων – Tour Operators του εξωτερικού για τον μαζικό τουρισμό της παραλίας. Λίγοι έχουν αφυπνισθεί και κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είμαι βέβαιος ότι οι προσπάθειές τους θα αμειφθούν με ποιοτική πελατεία και οικονομικά οφέλη.
Αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί στην επανεξέταση της στρατηγικής μάρκετινγκ που έχουμε ακολουθήσει έως σήμερα, υπό το φως των ευκαιριών που προσφέρει η νέα Αρχιτεκτονική της Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (αιρετή Περιφέρεια και ένας ισχυρός Δήμος) για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.
Προβλήματα όπως
- οι απηρχαιωμένες πρακτικές προβολής γεωγραφικών διαμερισμάτων, αγνώστων στον μέσο Ευρωπαίο δυνητικό τουρίστα, αντί του γνωστού brand «Ρόδος»,
- η συμμετοχή σε έναν υπερβολικό αριθμό ελάσσονος σημασίας τουριστικών εκθέσεων πράγμα που καλύτερα θα μπορούσε να κάνει ο Ε.Ο.Τ. μαζί με τους τουριστικούς επιχειρηματίες,
- η παραγωγή και διάθεση μεγάλου αριθμού ογκωδών εντύπων που καταλήγουν στους κάδους των αχρήστων,
- η ανεπάρκεια μηχανισμών υποδοχής και φιλοξενίας διαμορφωτών κοινής γνώμης (δημοσιογράφων τουρισμού και ειδικών θεμάτων, λιανοπωλητών ταξιδιωτικών πρακτόρων, κ.λπ.,
- έλλειψη ενός σοβαρού, δυναμικού portal που θα προβάλλει την Ρόδο και θα δημιουργεί συναλλαγές,
έχουν ως συνέπεια τη μη αποτελεσματική αξιοποίηση της δαπάνης που διατίθεται τόσον από το κράτος όσον και από τους φορείς του ιδιωτικού τομέα για προβολή και διαφήμιση.
Η μεγάλη ευκαιρία για να τρέξουμε δυναμικά μπροστά, βρίσκεται στη νέα αιρετή Περιφέρεια που θα έχει αρμοδιότητες κεντρικής κυβέρνησης για ό,τι αφορά στη Δωδεκάνησο, αλλά και σε έναν ενιαίο, ισχυρό Δήμο Ρόδου με οικονομικούς πόρους, στελέχωση και οικονομίες κλίμακας.
Η νέα Περιφερειακή Διοίκηση θα έχει τη δυνατότητα να διεξάγει έρευνες αγοράς για να εξακριβώνει τις επιθυμίες των δυνητικών επισκεπτών για τα τουριστικά προϊόντα που διαθέτουμε ή και μπορούμε να παράξουμε, διαμορφώνοντας έτσι το τουριστικό “brand” της Ρόδου, αυτό δηλαδή που την ξεχωρίζει και την κάνει αναγνωρίσιμη ως επώνυμο τουριστικό προορισμό.
Πιστεύω πάντως, ότι ακόμα και με αυτές τις αισιόδοξες προοπτικές, για να πάμε πραγματικά μπροστά, απαιτείται μια μεγάλη υπέρβαση. Κατά τα πετυχημένα πρότυπα του εξωτερικού σε πανελλήνια κλίμακα, μια στρατηγική συμμαχία του δημόσιου τομέα από τη μια και της επιχειρηματικής κοινότητας του ιδιωτικού τομέα από την άλλη, με συμμετοχή των δυο πλευρών στη χρηματοδότηση ενός Φορέα Διαχείρισης Προορισμού (D.M.O.).
Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό. Ας αντιγράψουμε τις αποτελεσματικές πρακτικές του εξωτερικού και ας τις προσαρμόσουμε στη δική μας πραγματικότητα και στις δικές μας ανάγκες.
Σε τοπική κλίμακα, η Ρόδος μπορεί να πετύχει ένα τέτοιο εγχείρημα γιατί είναι αρκετά μικρή για να διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία και αρκετά μεγάλη για τις αναγκαίες οικονομίες κλίμακας. Διαθέτει επίσης ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα. Την εμπειρία και την επιτυχημένη πορεία της PROTOUR που αποτελεί ήδη πανελλήνιο υπόδειγμα καλής πρακτικής.
Αυτή είναι η μεγάλη μας πρόσκληση – πρόκληση και η μεγάλη μας ευκαιρία. Ας μην την αφήσουμε να πάει χαμένη.
Άλλες αναγκαίες προϋποθέσεις για την ποθητή ανάκαμψη, είναι:
- Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ενίσχυση ψηφιακών εφαρμογών για την αποτελεσματικότερη προβολή της τουριστικής προσφοράς και την πραγματοποίηση συναλλαγών online. Οι τουριστικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες, έχουν πολλά να ωφεληθούν από τις εφαρμογές της ψηφιακής τεχνολογίας - ιδιαίτερα του Internet με τη δημιουργία δυναμικών, διαδραστικών portals και μάλιστα στις πιο εξελιγμένες εφαρμογές της νέας γενιάς (Web-2, Adwords, Facebook, κ.λπ). Η αξιοποίηση των εφαρμογών της ψηφιακής τεχνολογίας διευκολύνει την απ’ ευθείας επαφή με δυνητικούς πελάτες στα πέρατα του κόσμου και μειώνει την εξάρτηση από τους μεγάλους tour operators του μαζικού τουρισμού.
- Η Ενδυνάμωση των προγραμμάτων Εσωτερικού και Κοινωνικού Τουρισμού: Μπορούμε και θα δημιουργήσουμε ειδικά προγράμματα για την ενίσχυση του Εσωτερικού Τουρισμού και την παροχή της δυνατότητας στους Έλληνες και τις Ελληνίδες να γνωρίσουν τον τόπο τους και να απολαύσουν διακοπές σ’ αυτόν, με όρους, τουλάχιστον ίσους με εκείνους που ισχύουν για τον εισερχόμενο τουρισμό. Επίσης, πέραν των υπαρχόντων προγραμμάτων Κοινωνικού Τουρισμού της Εργατικής Εστίας και του Ο.Γ.Α., θα επαναφέρουμε σε ισχύ το πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού που πρώτοι εισαγάγαμε, δίνοντας την ευκαιρία σε χιλιάδες άπορους και ανήμπορους να εργαστούν πολίτες να απολαύσουν δωρεάν διακοπές.
- Η ανάληψη πρωτοβουλιών για την κατοχύρωση της αειφορίας της τουριστικής ανάπτυξης, με βάση την αρχή της «πράσινης οικονομίας» και μέτρα προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος με έμφαση στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (αιολική ενέργεια, φωτοβολταϊκά, γεωθερμία, κ.λπ).
Για μας, η εφαρμογή μιας αποτελεσματικής τουριστικής πολιτικής και οι στόχοι της προστασίας και την ανάδειξης του Περιβάλλοντος, της Πολιτιστικής μας κληρονομιάς αλλά και της σύγχρονης Πολιτιστικής παραγωγής, όχι μόνο δεν αποτελούν στόχους που αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντιθέτως, δρουν συμπληρωματικά.
Στην πράξη, ο Πολιτισμός μας, οι ανθρώπινες αξίες, ο τρόπος ζωής του λαού μας, το περιβάλλον και η προστατευμένη φύση, αποτελούν τους βασικούς πόρους πάνω στους οποίους στηρίζεται ο Τουρισμός για την μακροπρόθεσμη οικονομική του ανάπτυξη.
Αυτή η αντίληψη, καθιστά αναγκαία, τόσο την ύπαρξη και καλλιέργεια μιας περιβαλλοντικής ευαισθησίας η οποία θα διατρέχει τις πολιτικές του Τουρισμού, όσο και τις παράλληλες ενέργειες αξιοποίησης των πολιτιστικών πόρων της χώρας προς όφελος του Τουρισμού.
Με δεδομένη την εξάρτηση του ελληνικού τουρισμού από την αεροπορική μεταφορά (τέσσερις στους πέντε τουρίστες αφικνούνται αεροπορικώς) και τη μεγάλη χρονοαπόσταση που μας χωρίζει από τις χώρες της κύριας πελατείας μας, οφείλουμε να ενθαρρύνουμε με κίνητρα, την απ’ ευθείας αεροπορική σύνδεση των μεγάλων πόλεων της Ευρώπης με τους κύριους τουριστικούς προορισμούς της Περιφέρειας με έμφαση στους Low Cost Carriers (LCC) και ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο.
Η Συνεργασία Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα: Βλέπω τον ιδιωτικό τομέα όχι ως αναξιόπιστο «αντίπαλο» αλλά ως εταίρο και συνεργάτη του δημόσιου τομέα. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να επιδιώξουμε μια στρατηγική συμμαχία με τους εκπροσώπους των τουριστικών επιχειρήσεων, των εργαζόμενων και των κοινωνικών φορέων. Η στρατηγική αυτή συμμαχία μπορεί να πάρει μορφή συγκεκριμένου φορέα όπως, λ.χ., η «Maison de la France», για τις από κοινού δράσεις marketing και προβολής, η οποία έχει επιτύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Για να ανακάμψει ο τουρισμός και να αποκτήσει τη χαμένη του ανταγωνιστικότητα, ο μοναδικός δρόμος που μας προσφέρεται είναι ο εμπλουτισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού μας προϊόντος και αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη υψηλού επιπέδου διευθυντικών στελεχών και καλά εκπαιδευμένων υπαλλήλων σε σύνδεση με την αγορά εργασίας.
Επείγει επομένως η εκ βάθρων αναδιάρθρωση της Τουριστικής Παιδείας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών Πανεπιστημιακών Σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη καθιέρωση ποιοτικών προτύπων, νομοθετική κατοχύρωση, εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, για να υπάρξει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα.
Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα που θα επιδιώκει την παραγωγή στελεχών, με τουριστική παιδεία, τουριστική συνείδηση και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, θα πρέπει στοχεύει παραλλήλως και στη δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων στον Τουρισμό.
Ας μην ξεχνάμε: Ο πιο πολύτιμος τουριστικός μας πόρος είναι οι άνθρωποι που υποδέχονται και φιλοξενούν τους επισκέπτες μας, Έλληνες και ξένους, με επαγγελματική επάρκεια, με αρχοντιά και ανθρώπινη ευαισθησία.
Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα τρία-τέσσερα και περισσότερα χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό. Γι’ αυτό, ας μη μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια, περιμένοντας τον «από μηχανής Θεό» που δεν θα έρθει. Ας ενεργοποιηθούμε με ομαδικότητα και συντονισμένες ενέργειες. Κράτος, ιδιωτικός τομέας, Τοπική Αυτοδιοίκηση, εργαζόμενοι, τουριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, ολόκληρη η κοινωνία. Έτσι, όχι μονάχα θα μπορέσουμε να ελπίσουμε στην έξοδο από την κρίση, αλλά και στη μακροπρόθεσμη ποιοτική ανάπτυξη του τουρισμού μας.
