Επί τέλους, οι γυναίκες στο προσκήνιο

Η γυναίκα προοδεύει στη…. Δύση.

 Φινλανδία απέκτησε τη νεότερη πρωθυπουργό στον κόσμο με τον διορισμό της 34χρονης Σάνα Μάριν.

Με την ευκαιρία της χαρμόσυνης είδησης, μοιράζομαι μαζί σας το άρθρο που έγραψα πριν 42 χρόνια και δεν ήταν καθόλου…  της μόδας.  

Νίκος Ε. Σκουλάς

Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία

Επί χιλιάδες χρόνια, η γυναίκα υπήρξε το μεγάλο μυστήριο της ζωής. Ο άντρας την καταράστηκε, την αγάπησε, την καταπίεσε, τη λάτρεψε, μα ποτέ δεν την κατάλαβε. Η κοινωνία τής επιβάλλει να παίζει ποικίλους ρόλους. Της ζητά να είναι μητέρα, σύζυγος, ερωμένη, νοικοκυρά κι επαγγελματίας.

Όμως ποτέ δεν της παρέσχε τις συνθήκες και το κλίμα μέσα στο οποίο θα μπορούσε ν' αξιοποιήσει τις ικανότητές της και το δημιουργικό της ταλέντο προς όφελος της κοινωνίας και δικό της.

Αυτές οι αντιφάσεις πηγάζουν από την ουσία του προβλήματος που αφορά στην πραγματική φύση της γυναίκας και που συνοψίζεται στο ερώτημα: «Είναι η γυναίκα διαφορετική από τον άντρα μα ίση του, ή είναι κατώτερή του και έχει ανάγκη της προστασίας του για να επιβιώσει;». Αν και το ερώτημα έχει απαντηθεί τελεσίδικα από την επιστήμη, η σύγχυση για τη φύση της γυναίκας εξακολουθεί να υπάρχει σαν αποτέλεσμα της διαιώνισης της καταπιεστικής μυθολογίας της ανισότητάς της που συνοδεύεται από λαθεμένες ιδέες, αναλήθειες και παρερμηνείες.

Τα τελευταία χρόνια όμως, πολλές πρωτοπόρες γυναίκες, αξιοποιώντας επιστημονικές και τεχνολογικές προόδους, καθώς και πολιτικές εξελίξεις, άρχισαν να δημιουργούν μια έντονα δυναμική παρουσία στον κοινωνικό χώρο, και να διεκδικούν ένα νέο προσδιορισμό του ρόλου τής γυναίκας σ' όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης —κοινωνικής, πνευματικής, πολιτικής και οικονομικής. Είναι πια σαφές πως η σύγχρονη γυναίκα είναι πολύ πιο σύνθετη, πολύ πιο αποτελεσματική από τη μητέρα της και τη γιαγιά της.

 Και είναι ακόμα σαφές πως δεν μπορεί η ελεγχόμενη από τον άντρα κοινωνία, ν' αγνοεί άλλο την κραυγή της για κατανόηση και παροχή της ευκαιρίας να είναι κάτι παραπάνω από σύντροφος του  άντρα και μητέρα «των παιδιών του». Και δεν θα αρκέσει ν' αναγνωριζεται θεσμικά η ισοτιμία των γυναικών ως ανθρώπων με ανάγκες, φιλοδοξίες, δημιουργική φαντασία και ηγετικές ικανότητες. Χρειάζεται να γίνει συνειδητή προσπάθεια, για την αξιοποίηση του ανεκμετάλλευτου δυναμικού, που διαθέτει η γυναίκα σ’ ολους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας - και αυτό περιλαμβάνει και τη διοίκηση.

Για να γίνει όμως αυτό σωστά, πρέπει να συνοδευτεί από ορθή εκτίμηση των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της γυναίκας - ιστορικών, βιολογικών, ψυχολογικών, κ.λπ.

Όταν ο πρωτόγονος άντρας αντιμετώπισε για πρώτη φορά  το πρόβλημα των σχέσεών του με τη γυναίκα, προφανώς κατέφυγε στο μόνο μέσο που διέθετε: «το ρόπαλο». Από τότε προόδευσε σημαντικά, από κάθε άποψη, εκτός από μια: την ψυχολογική στάση απέναντι της γυναίκας. Για κάποιο ανεξήγητο λόγο χρησιμοπεί ακόμα την ταχτική του ροπάλου - πραγματικού ή ψυχολογικού -  για να επιβάλλει τις θελήσεις του, αποστερώντας έτσι την ανθρωπότητα από τη δημιουργική συμβολή της.

Μέρος της απάντησης μπορεί να βρεθεί σε μια ιστορική διαδρομή, στα βάθη της αρχαιότητας. Η ανθρωπολογία μας λέει πως πριν από δυο εκατομμύρια χρόνια, ο άντρας και η γυναίκα ζούσαν στα μεγάλα δάση. Η γυναίκα δεν εξαρτιόταν τότε από τον άντρα. Όντας φυτοφάγοι, οι γυναίκες και τα παιδιά εύκολα μπορούσαν να συλλέξουν τους καρπούς και τις ρίζες που χρειάζονταν  για να επιβιώσουν.

Όταν όμως, μετά από σημαντικές γεωλογικές μεταβολές, εξαφανίστηκαν τα μεγάλα δάση, οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να γί νουν κρεοφάγοι και να αποζούν από το κυνήγι. Από δω αρχίζει  το δίλημμα της γυναίκας. Εκείνη έμενε κοντά στα παιδιά, ενώ ο άντρας είχε την εαθύνη της αναζήτησης τροφής, καλύπτονται μακρυνές αποστάσεις. Από δω αρχίζει η σχέση εξάρτησης της γυναίκας. Μια σχέση που ενώ έχει υποστεί κάποιες βελτιώσεις με την πάροδο του χρόνου, δεν παύει να είναι σχέση εξάρτησης.

Το βιολογικό κριτήριο της ανωτερότητας του άντρα, έχει απορριφθεί από την επιστήμη. Βασίζεται στη συγκριτικά μικρότερη μυϊκή ανάπτυξη της .γυναίκας και στο μικρότερο σκελετό της. Αυτή η διαφορά - που δεν πρέπει να συγχέεται με την αντοχή,- ερμηνεύεται από τον άντρα σαν βιολογική ανωτερότητα και του επιτρέπει την αλαζονική διακήρυξη: «ό,τι κάνει η γυναίκα, μπορώ να το κάμω καλύτερα, όξω από το να κάνει παιδιά και να τραγουδεί σοπράνο. Είναι φανερό πως σ' όλα τα άλλα είμαι ανώτερος».

Όμως αυτό δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές ενδείξεις για το αντίθετο. Η βιολογική στατιστική παρέχει στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία, οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, διαθέτουν μεγαλύτερη αντοχή και υγεία και πως σε όλα τα στάδια της ζωής του, ο άντρας διατρέχει μεγαλύτερους κινδύνους. Η θνησιμότητα κατά τη γέννηση είναι μεγαλύτερη στα άρρενα. Αμέτρητες αρρώστιες είναι κοινότερες στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ορισμένες ασθένειες όπως η αιμοφιλία προσβάλλουν μόνο τους άντρες. Άλλες, όπως η αχρωματοψία και η φαλάκρα σπάνια συμβαίνουν σε γυναίκες. Τα μέλη του «ασθενούς» φύλου ζουν, κατά μέσο όρο εφτά χρόνια παραπάνω από τον άντρα και διαθέτουν μεγαλύτερη αντοχή σε αρρώστιες, κόπωση και υποσιτισμό. Οι άντρες υποφέρουν περισσότερο από νευρικές διαταραχές κι έχουν στο παθητικό τους περισσότερες αυτοκτονίες, παρά την επικρατούσα αντίληψη για το αντίθετο.

Βέβαια, σωστά ίσως, μπορεί να προβληθεί το επιχείρημα, πως οι άντρες στους οποίους ο κοινωνικός ρόλος επιβάλλει την ευθύνη για την οικονομική προστασία της οικογένειας, έχουν περισσότερες σκοτούρες, περισσότερο άγχος, που μοιραία επηρεάζει τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Ίσως. Εδώ δεν προσπαθώ να τεκμηριώσω τη θέση πως η γυναίκα είναι βιολογικά ανώτερη αλλά να συνδράμω στην απομυθοποίηση της βιολογικής κατωτερότητάς της.

Και είναι ατύχημα πως εκατομμύρια γυναικών σ' όλο τον κόσμο έχουν πιστέψει αυτό το μύθο, πέφτοντας θύματα των προκαταλήψεων της κοινωνίας που τις καταπιέζει. Γιατί, το πρόβλημα της ανισότητας της γυναίκας δεν είναι βιολογικό – δηλαδή κληρονομικό - αλλά κοινωνιολογικό και ψυχολογικό δηλαδή επίκτητο. Έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί πως η γυναικεία συμπεριφορά είναι προϊόν και αποτέλεσμα της αγωγής στο σπίτι, στο σχολείο, στον χώρο της δουλειάς και των κοινωνικών οργανώσεων. Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης της γυναίκας, από τη βρεφική ηλικία, ενισχύει την κρατούσα κοινωνική αντίληψη της κατωτερότητάς της και θεμελιώνει κοινωνικά και νομοθετικά τη σχέση της εξάρτησής της από τον άντρα.

Συμπερασματικά, είναι αρκετό να λεχθεί πως οι καθιερωμένοι ρόλοι των δύο φύλων είναι αποτέλεσμα, όχι βιολογικών διαφορών αλλά κοινωνικής παράδοσης και δομής. Μιας δομής που δεν παρέχει στη γυναίκα ίση δυνατότητα με τον άντρα ίση δυνατότητα να αναπτύξει τις ικανότητες της και την πνευματικότητα της. Η ίδια δομή την εξαναγκάζει να προσπαθεί συνεχώς ν' αποδείξει στον εαυτό και στους άντρες πως είναι ίση τους.

Η αυγή μιας νέας εποχής

Οι ιστορικές αντικειμενικές συνθήκες όμως, έχουν αρχίσει από καιρό να βελτιώνονται προς όφελος της γυναίκας, τουλάχιστον τις χώρες της Δύσης. Η γυναίκα δεν εξαρτάται πια, σε μεγάλο βαθμό, από τον άντρα για την επιβίωσή της. Δεν είναι πια δέσμια των βιολογικών της λειτουργιών. Οι αντισυλληπτικές μέθοδοι της επιτρέπουν να προγραμματίζει το μέγεθος και τα χρονικά πλαίσια της οικογένειας που δημιουργεί.

Για πρώτη φορά στην ιστορία, τα αντισυλληπτικά επιτρέπουν το διαχωρισμό της αναπαραγωγικής λειτουργίας των σέξουαλικών σχέσεων από την καθαρά ψυχαγωγική και μεταφέρουν την ευθύνη αλλά και τη δυνατότητα της πρόληψης της σύλληψης στη γυναίκα, παρέχοντάς της ψυχική γαλήνη που δεν γνώρισε στο παρελθόν.

Η ψυχολογική επιστήμη τη βοηθεί να κατανοήσει βιολογικές μεταβολές όπως η έμμηνη ροή, η εγκυμοσύνη και η η κλιμακτήριος. Η σύγχρονη ιατρική τις έχει καταστήσει λιγότερο περιοριστικές, σωματικά και ψυχικά.

Όσο ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο, η περίοδος της μητρότητας -βραχύνεται σημαντικά. Οι περισσότερες γυναίκες στέλνουν κιόλας το τελευταίο τους παιδί στο σχολείο πριν φτάσουν τα 35. Η θεαματική αύξηση του αριθμού των εργαζόμενων μητέρων είναι μια από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στην ιστορία μας.

Είναι πια βέβαιο πως η γυναίκα βρίσκεται στην αυγή μιας νέας εποχής, ενός νέου χρυσού αιώνα και πως είναι έτοιμη να χαράξει τη δική της πορεία για το μέλλον, είτε το θέλει ο άντρας είτε όχι. Η σύγχρονη γυναίκα αρχίζει να αναπροσδιορίζει τις αντιλήψεις της για τον γάμο, το σεξ, την επαγγελματική σταδιοδρομία της. Οι ανάγκες της, οι προτιμήσεις της, οι προσδοκίες της αλλάζουν ανάλογα. Αναγκάζει πια τον άντρα να την εκτιμήσει κάτω από το φως του τι είναι τώρα, όχι τι ήταν στο παρελθόν.

Οι γυναίκες έχουν κιόλας διαπρέψει σ' όλους τους τομείς που ως τώρα θεωρούνταν στεγανά των αντρών. Στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική, στα επαγγέλματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι γυναίκες παίζουν έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική δομή.

Εδώ ακριβώς έγκειται η ιστορικότητα αυτής της περιόδου. θα μπορέσει η κοινωνία, ξεπερνώντας τις παραδοσιακές προκαταλήψεις της, να αξιοποιήσει το υπέροχο αυτό ανθρώπινο δυναμικό, ή θα συνεχίσει να εθελοτυφλεί, προσπαθώντας να διατηρήσει ξεπερασμένες κοινωνικές δομές και ματαιοπονώντας ν' ανακόψει μια πορεία που αντικειμενικά δεν είναι ανακόψιμη;

Για να μπορέσουν οι διοικήσεις των οργανισμών να αξιοποιήσουν πιο αποτελεσματικά τα παραμελημένα ηγετικά ταλέντα της γυναίκας, είναι ανάγκη ν' απελευθερωθούν από τους μύθους που διαστρεβλώνουν τη σωστή εκτίμησή τους και ν' αναγνωρίσουν τις ειδικές ικανότητες που ο μέχρι τώρα ρόλος τους τις ανάγκασε ν' αναπτύξουν.

Οι γυναίκες, γενικά, προσαρμόζονται ευκολότερα σε νέες καταστάσεις. Ο ρόλος του μυϊκά ασθενέστερου, σε σχέση με τον άντρα, τις ανάγκασε ν' αναπτύξουν ειδικές ικανότητες στην τέχνη της επικοινωνίας. Δίνουν προσοχή σε λεπτομέρειες που περνουν απαρατήρητες από τον άντρα. Έχουν αναπτύξει τη διαισθητικότητά τους σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τον άντρα.

Αυτό που λέμε «γυναικείο ένστικτο» ή «γυναικείο ραντάρ» δεν είναι τυχαία έκφραση. Η αυξημένη ευαισθησία της γυναίκας είναι ένα σημαντικό προσόν για την ηγετική λειτουργία που  εξαρτάται πολύ από τις ανθρώπινες σχέσεις και την αποτελεσματική επικοινωνία.

Μια προειδοποίηση: Στην προσπάθειά της να απελευθερωθεί κοινωνικά και οικονομικά, να πετύχει μόνη της τους δικούς της στόχους, έχει αποκτήσει και μια άλλη ευαισθησία. Διαβλέπει και απεχθάνεται την πατερναλιστική στάση του άντρα. Η ανάθεση εύκολης δουλειάς, υπονομεύει την ικανοποίηση μιας πολύ βασικής της ανάγκης, της ανάγκης να αισθάνεται ικανή και σιγουρη για τον εαυτό της. Έχει και μια άλλη κυρίαρχη ανάγκη: Το αίσθημα ασφάλειας - συναισθηματικής, κοινωνικής, καθώς και οικονομικής. Επιδιώκει σεβασμό και κοινωνική καταξίωση, ως άτομο με δική της οντότητα, όχι σαν σύζυγος, κόρη ή αδερφή πετυχημένου άντρα.

Η ίδια η γυναίκα έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσε για ν’ αποτινάξει τον πνευματικό ζυγό που της έχουν επιβάλει οι μακραίωνες διακρίσεις σε βάρος της, κάνοντάς την να πιστέψει τη φαλκιδευμένη κατωτερότητά της. Ο άντρας έχει εξ ίσου δρόμο να διανύσει, πριν αποβάλει τις προκαταλήψεις του για τη γυναίκα που είναι ίσως εκδηλώσεις της δικής του σύγχυσης και ανασφάλειας. Και όσο οι σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα παραμένουν ανταγωνιστικές, δεν μπορούμε να μιλάμε για κοινωνική απελευθέρωση της γυναίκας ή για ψυχολογική απελευθέρωση του άντρα.

Ένα είναι σίγουρο: Για να πάρει η γυναίκα ό,τι  δικαιούται ως ισότιμος εταίρος στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό μέλλον της κοινωνίας, χρειάζονται όχι μονάχα θεσμικές αλλαγές στην κοινωνική δομή αλλά και μια ριζική αλλαγή νοοτροπίας ανάμεσα στα δύο φύλα.Έτσι θα δημιουργηθεί το κλίμα που θα ενθαρρύνει την αξιοποίηση των απεριόριστων ταλέντων της γυναίκας προς όφελος της σύγχρονης κοινωνίας.