Οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης στον τουρισμό

H ομιλία του Νίκου Ε. Σκουλά, 

Προέδρου του Minoan International College, πρώην Trinity,

στο 1o Ευρωπαϊκό Συνέδριο Τουρισμού που συνδιοργανώθηκε

από τη HELEXPO και τη EUROPRESS MEDIA

με την υποστήριξη της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων,

στο πλαίσιο της Έκθεσης Philoxenia

Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς την ένταση, τη διάρκεια και τις μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις της, είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τεράστια πλανητική οικονομική κρίση που, σε απόλυτα μεγέθη, είναι ίση ή και ωχριά μπροστά της ακόμα και το μεγάλο κραχ του 1929. Τεράστιοι χρηματοπιστωτικοί κολοσσοί της μητρόπολης του καπιταλισμού, όπως η Fannie Mae και οFreddie Mac, με συμβολισμό ανάλογο εκείνου των Δίδυμων Πύργων κατέρρευσαν εν μια νυκτί, όπως και κείνοι, σαν χάρτινοι.

Η κρίση που εκκολαύτηκε σταδιακά την τελευταία οκταετία, πυροδοτήθηκε πριν από ένα περίπου χρόνο στΙς Η.Π.Α. από την αγορά στεγαστικών δανείων μεγάλου ρίσκου (sub-prime loans), εξαπλώθηκε με εκπληκτική ταχύτητα, πρώτα στην αμερικανική ήπειρο και στη συνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο και έφερε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στο χείλος της ολοκληρωτικής συντριβής, αναδεικνύοντας έτσι τις τεράστιες διαρθρωτικές αδυναμίες του.

Η χρηματοπιστωτική φούσκα τελικά έσκασε και ο εκκωφαντικός της θόρυβος, όπως αποτυπώθηκε στα τηλεοπτικά δελτία και στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου και ελληνικού τύπου, δημιούργησε σύγχυση, πανικό και κλονισμό της εμπιστοσύνη των πολιτών.

Η πρωτοφανής κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος υπήρξε απόρροια απληστίας, αναρχίας και ανικανότητας.

Απληστίας των golden boys της Wall Street και όχι μόνον, που «μεθυσμένα» από την εικονική οικονομική πραγματικότητα που τα ίδια δημιούργησαν δεν μπόρεσαν να φανταστούν το άδοξο τέλος της. Ενδεικτικά, ένα από τα παιδιά αυτά, ο hedge fund manager John Paulson (απλή συνωνυμία με τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ), είχε αμοιβές το 2007, 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων!).

Αναρχίας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που, ειδικότερα, στις τοποθετήσεις private-equity και hedgefunds, το σύνθημα ήταν anything goes, χωρίς κανένα εποπτικό έλεγχο και καμιά απολύτως ρύθμιση ή παρέμβαση.

Ανικανότητας των ταγών της ασφάλειας και εύρυθμης λειτουργίας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με πρωταγωνιστή τον διαβόητο πια Alan Greenspan, που όχι μόνο δεν κατάφεραν να προβλέψουν την επερχόμενη καταιγίδα αλλά, με τις άφρονες πολιτικές τους, έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να επιταχύνουν την έλευσή της. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του κ. Greenspan: «Έκανα λάθος υποθέτοντας ότι το συμφέρον των τραπεζικών και άλλων οργανισμών ήταν τέτοιο ώστε θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους ίδιους τους μετόχους τους». Με άλλα λόγια, συγγνώμη λάθος... έτσι απλά.

Οι Χρηματιστηριακές αγορές, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, βρίσκονται σε καθεστώς ελεύθερης πτώσης δημιουργώντας δέος και πανικό στους πάντες με εξαίρεση, βέβαια, εκείνους που τις χειραγωγούν, επιδιδόμενοι σε αναίσχυντη αισχροκέρδεια. Οι μαζικές ρευστοποιήσεις έχουν εξανεμίσει περίπου το 50% της κεφαλαιοποίησης παγκοσμίως. Ενδεικτικά αναφέρω πτώσεις των δεικτών από την αρχή του έτους έως 27 Οκτωβρίου: Νέα Υόρκη 36,22%, Ευρωζώνη 47,74, Φρανκφούρτη 46,84%, Λονδίνο 39, 96%, Τόκιο 53,21%, Χονγκ Κονγκ 60,39% και η Αθήνα (πρωταγωνίστρια) 65,28%.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO) προβλέπει πτώση του ρυθμού αύξησης των εμπορικών συναλλαγών στο 4, 5% (πτώση κατά τέσσερις μονάδες από το 2006). Το δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ για το 2008 θα ανέλθει στα $700 δισεκ. (3,2% του ΑΕΠ). Το πιο τρομακτικό νούμερο, όμως, είναι το συσσωρευμένο δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ που αισίως ανέρχεται σε 10,5 τρισεκατομμύρια δολάρια (αυξημένο κατά 71% στην οκταετία του Bush). Δηλαδή, κάθε Αμερικανός πολίτης οφείλει $34.500. Είναι δυνατόν να μην επηρεάσει αυτό αρνητικά την παγκόσμια οικονομία;

Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος διαχέεται με μεγάλη ταχύτητα στην παγκόσμια πραγματική οικονομία και την οδηγεί σε μια πρωτοφανή σε έκταση και βάθος οικονομική ύφεση. Βιομηχανικοί κολοσσοί στην Αμερική, την Ευρώπη, την Ασία, την Ωκεανία και τη Λατινική Αμερική, καταρρέουν, ή αναστέλλουν την δραστηριότητά τους και προβαίνουν σε μαζικές απολύσεις εργαζομένων σε πρωτόγνωρη κλίμακα.

Στη Ρωσία, μία και μόνο τράπεζα πρόκειται να προβεί στην απόλυση 50.000 εργαζομένων, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη, Ισπανία, Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία αντιμετωπίζουν πρώτες, εκρηκτικούς ρυθμούς αύξησης της ανεργίας. Ακόμη και οι πιο συντηρητικές και αισιόδοξες προβλέψεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), κάνουν λόγο για τη δημιουργία 20 εκατομμυρίων καινούργιων ανέργων τον επόμενο χρόνο.

Στην Ελλάδα, με την απουσία ουσιαστικής ανταγωνιστικής παραγωγικής βάσης, χρόνιες και σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες, τεράστια διαρθρωτικά προβλήματα που απεικονίζονται στο δημόσιο χρέος και το άνοιγμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, είναι επόμενο να δεχτεί ισχυρότατο πλήγμα από την διεθνή οικονομική κρίση, παρά τις διαβεβαιώσεις για «ισχυρή και θωρακισμένη οικονομία και χρηματοπιστωτικό σύστημα».

Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι πλέον αδιάψευστα αισθητές και στην πραγματική οικονομία της χώρας μας, με απρόβλεπτες εξελίξεις για τη μείωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων και των νοικοκυριών, την αυξανόμενη ανεργία και την εξαθλίωση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Ήδη, η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και της κατανάλωσης είχαν σαν αποτέλεσμα να μεγαλώσει η «μαύρη τρύπα» του Προϋπολογισμού, σημειώνοντας υστέρηση εσόδων κατά 2,41 δισεκατομμύρια Ευρώ, το τρέχον έτος.

Πηχυαίοι τίτλοι στον παγκόσμιο και ελληνικό τύπο που διεκτραγωδούν τη σοβαρότητα της κατάστασης επιτείνουν το κλίμα πανικού και απόγνωσης και καταβαραθρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις κυβερνήσεις, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι οι τρεις «πυλώνες» της Ελληνικής οικονομίας ήδη δέχονται τα σεισμικά κύματα της παγκόσμιας κρίσης.

Ο κατασκευαστικός/οικοδομικός τομέας ήδη ασφυκτιά από την κεφαλαιακή στενότητα και την αδυναμία δανεισμού και δημιουργεί τις πρώτες στρατιές ανέργων.

Η ναυτιλία είναι ήδη βυθισμένη σε βαθιά κρίση και η καταβαράθρωση των ναύλων, λόγω συρρίκνωσης της παγκόσμιας ζήτησης, οδηγεί σε παροπλισμό πολλών μεγάλων σκαφών.

Ο τρίτος «πυλώνας» της Ελληνικής οικονομίας, ο Tουρισμός, με τα προϋπάρχοντα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα και τον ελάχιστο βαθμό ανταγωνιστικότητας, είναι επόμενο να δεχθεί το ισχυρότερο πλήγμα από την πλανητική κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση.

Η έκβαση αυτής της οικονομικής κρίσης δεν θα είναι, αναπόφευκτα, εξ ίσου ζοφερή με εκείνη του 1929. Υπάρχει εμπειρία και υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης και δημοσιονομικά και νομισματικά εργαλεία και μέτρα που μπορούν να συμβάλουν μεσοπρόθεσμα στην άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων. Η κατάσταση αυτή, αυτονόητα, εμπνέει απαισιοδοξία, όχι όμως, κατ’ ανάγκην, απελπισία. Αυτό θα εξαρτηθεί από το πως θα αντιμετωπίσουν την κρίση οι παγκόσμιοι οργανισμοί,οι κυβενήσεις, οι τράπεζες, οι επιχειρηματικοί και επαγγελματικοί φορείς, οι επιχειρήσεις, αλλά και οι πολίτες.

Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιαπωνία, η Ρωσία και άλλες χώρες διαθέτουν, συνολικά, τρισεκατομμύρια δολαρίων και Ευρώ για την ενίσχυση της ρευστότητας των τραπεζών. Σημασία έχει το πως θα αξιοποιηθούν αυτά τα αστρονομικού μεγέθους κεφάλαια. Θα διοχετευτούν σε επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στις μικρομεσαίες και στην ενίσχυση της απασχόλησης και της ρευστότητας των νοικοκυριών;

Θα υπάρξει δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που κάθε άλλο παρά υπεύθυνοι αποδείχτηκαν στην πράξη;

Οι Κεντρικές Τράπεζες προχωρούν σε μειώσεις επιτοκίων. Το ερώτημα είναι: τα χαμηλότερα επιτόκια θα φτάσουν στις επιχειρήσεις και στους πολίτες. Για την ώρα, το αντίθετο συμβαίνει.Όσο μειώνονται τα επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών, τόσο αυξάνονται τα επιτόκια χορηγήσεων στην ελληνική αγορά.

Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων χωρών αυξάνουν τα όρια των εγγυημένων καταθέσεων με νομοθετικές ρυθμίσεις. Αυτές οι πρωτοβουλίες πάνω στις οποίες επιχειρείται κάποιος συντονισμός, για πρώτη ίσως φορά, καθώς και τα κοινωνικού χαρακτήρα μέτρα που εξαγγέλλονται, θα είναι αρκετά για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη; Ίδωμεν...

Σε κάθε περίπτωση, πέρα τον αναπροσανατολισμό της αναπτυξιακής πολιτικής και τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό στην εφαρμογή της, απαιτούντα άμεσα, έκτακτα χρηματοπιστωτικά και άλλα μέτρα για την ανακούφιση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων προκειμένου να ανακοπεί η πτώση της κατανάλωσης. Οποιαδήποτε καθυστέρηση θα έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και στα δημοσιονομικά ελλείμματα από υστέρηση φόρων (άμεσων και έμμεσων).

Ας επιστρέψουμε όμως στο θέμα μας που είναι ο τουρισμός. Το ντόμινο των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία αναμένεται, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), Νίκο Αγγελόπουλο, να επηρεάσει, όχι μόνο την τουριστική κίνηση, αλλά και την ίδια τη βιωσιμότητα κάποιων επιχειρήσεων του κλάδου.

«Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμα να προβούμε σε ασφαλείς εκτιμήσεις, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι θα υπάρξει μείωση των αφίξεων, αλλά και αύξηση του ποσοστού θνησιμότητας τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς πολλές οριακές επιχειρήσεις θα γίνουν περιθωριακές», είπεν ο κ. Αγγελόπουλος και έκανε έκκληση για τη λήψη χρηματοπιστωτικών και άλλων μέτρων για τη στήριξη των τουριστικών επιχειρήσεων.

Ανάλογη έκκληση έκαμε και ο Πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος Γεράσιμος Φωκάς ενώ ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων Ανδρέας Ανδρεάδης σημείωσε ότι «τα ελληνικά ξενοδοχεία αντιμετωπίζουν προβλήματα ανταγωνιστικότητας που εστιάζονται στην τραγική έλλειψη υποδομών».

Δυστυχώς, οι αναπτυγμένες χώρες προέλευσης, παραδοσιακά, του ελληνικού τουρισμού

(Γερμανοί και Βρετανοί αποτελούν το ήμισυ των τουριστικών μας αφίξεων), βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με καλπάζουσα ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους. 

Αλλά και, προ παντός, γιατί η ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη εισοδηματική ελαστικότητα και οι δαπάνες για τουριστικές υπηρεσίες δεν αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα διάθεσης του «διακριτικού» (discretionary) εισοδήματος.

Παρότι δεν έχουν γίνει σοβαρές έρευνες στο marketing του τουρισμού, είναι περίπου αυτονόητο ότι η ελαστικότητα της ζήτησης για διακοπές και ψυχαγωγία αυξάνεται όσο χαμηλότερα είναι τα εισοδήματα του νοικοκυριού.

Κοντολογίς, η πλούσια, οικονομικά ανεξάρτητη οικογένεια, ακόμα και σε ημέρες κρίσης, πιθανότατα δεν θα στερηθεί τις διακοπές της σε εγκαταστάσεις πολυτελείας. Η φτωχή οικογένεια, πιθανότατα, θα τις αναβάλει ή θα μειώσει τη διάρκεια και τη δαπάνη της. Αυτό ισχύει, παρά το γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη για διακοπές καθιστά την τουριστική ζήτηση όλο και πιο ανελαστική. Η ανελαστικότητα όμως αυτή δεν έχει δοκιμαστεί σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης αυτού του μεγέθους.

Για μας, τους ασχολούμενους με τον τουρισμό, έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε τη φύση του ανταγωνισμού που υφίσταται ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες προϊόντων και συγκεκριμένα μεταξύ τουριστικών δαπανών και άλλων μορφών επιλεκτικών (discretionary) δαπανών.

Η έρευνα αγοράς στον τουρισμό, συνήθως εξετάζει τον ανταγωνισμό, αποκλειστικά εντός κατηγοριών τουριστικών προϊόντων. Σπάνια όμως εισέρχεται στον πυρήνα του ανταγωνισμού μεταξύ τουριστικών και άλλων κατηγοριών προϊόντων, αναζητώντας απάντηση στο ερώτημα: με δεδομένες ποικίλες εναλλακτικές επιλογές, πώς μπορεί ο τουρισμός να διεκδικήσει μεγαλύτερο μερίδιο της επιλεκτικής δαπάνης ενός νοικοκυριού με περιορισμένους οικονομικούς πόρους;

Κατά κανόνα, στις μη επιλεκτικές δαπάνες (η ζήτηση είναι ανελαστική)) στον προϋπολογισμό ενός συνήθους νοικοκυριού περιλαμβάνονται οι δαπάνες για προϊόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης όπως στέγης (ενοίκιο ή στεγαστικό), τρόφιμα, νερό, ΔΕΗ, ΟΤΕ, δαπάνες συντήρησης του σπιτιού, βασική ένδυση και υπόδηση, πετρέλαιο θέρμανσης και βενζίνη.

Οι επιλεκτικές δαπάνες (discretionary spending) αφορούν σε μη βασικές ή μή-επείγουσες ανάγκες όπως ανακαίνιση του σπιτιού, επενδύσεις και αποταμίευση, διακοπές ή αγορά ειδών πολυτελείας όπως π.χ. τηλεόραση plasma, home cinema, επώνυμα ενδύματα και αξεσουάρ ή κοσμήματα.

Βέβαια, τα όρια μεταξύ επιλεκτικών και μη επιλεκτικών δαπανών είναι συγκεχυμένα και διαφέρουν ανάλογα με την εισοδηματική τάξη των νοικοκυριών. Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά των δυνητικών τουριστών όταν επιλέγουν ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες αγαθών, καθώς καταβάλουμε συλλογικές προσπάθειες για αύξηση της ζήτησης ή του ενδιαφέροντος για έναν τουριστικό προορισμό.Κάτω απ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ποια πορεία πρέπει να ακολουθήσουμε για να βοηθήσουμε την τουριστική οικονομία να βγει από την κρίση;

Κατά τη γνώμη μου και τη γνώμη πολλών, η μόνη πιθανή οδός διαφυγής, χωρίς κλειδωμένες βεβαιότητες, ίσως είναι η προσέλκυση τουριστών πολύ υψηλών προδιαγραφών και εισοδημάτων που δεν πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση. Παράλληλα, πρέπει να επιδιωχθεί η αναβάθμιση των καταλυμάτων χαμηλότερων κατηγοριών και η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας μας προσφέροντας το ένα πέμπτο περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και της Απασχόλησης.

Όμως, ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Συνδέεται άρρηκτα και βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με τους άλλους τομείς της οικονομίας, με τους οποίους αποτελεί ένα ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα και ιδιαίτερα με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και όλες τις άλλες υπηρεσίες. Επηρεάζει δε και επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη, οικονομική κυρίως, δραστηριότητα αλλά ως ένας τομέας με καταλυτικές επιπτώσεις στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Είναι αναμφισβήτητη η διαπίστωση ότι, από άποψη σχέσης αξίας-τιμής, έχουμε χάσει το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα, συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το παραδοσιακό μαζικό, παραθεριστικό και συνεπώς εποχικό προϊόν, που προσφέραμε και συνεχίζουμε να προσφέρουμε, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολλή χαμηλότερη τιμή.

Η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως στάσιμες ή και μειούμενες τιμές, η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «allinclusive», αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα είναι μερικά από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την πραγματικότητα και υπαγορεύουν την εκ βάθρων επανεκτίμηση της κατάστασης.

Αυτό επιβάλλει την επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε πιο ενήμερους, πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και μάλιστα για δώδεκα μήνες τον χρόνο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε το τουριστικό μοντέλο που εφαρμόσαμε με επιτυχία για πολλά χρόνια, αξιοποιώντας τα μοναδικά μας πλεονεκτήματα (ήλιος, θάλασσα, αρχαιολογικά τουρ, κ.λπ) και θα είναι το κύριο τουριστικό μας προϊόν στο ορατό μέλλον. Οφείλουμε όμως να το αναβαθμίσουμε και να το εμπλουτίσουμε με τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

Η επανατοποθέτησή μας στην αγορά απαιτεί μέτρα πολιτικής που θα ενθαρρύνουν

· Ποιοτικές ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις:

- Ξενοδοχεία υψηλής ποιοτικής στάθμης και αναβάθμιση καταλυμάτων χαμηλότερων
κατηγοριών με παροχή οικονομικών κινήτρων έχοντας υπόψη η ποιότητα δεν είναι
αποκλειστικό προνόμιο των πεντ΄στερων και των τετράστερων.

- Boutique Hotels με εξειδικευμένη προϊοντική ταυτότητα

- Οικολογικά – αγροτουριστικά καταλύματα και αναστήλωση παραδοσιακών κτισμάτων
για τουριστική αξιοποίηση για την ενίσχυση του τουρισμού ενδοχώρας, των
νησιωτικών περιοχών και εν γένει της περιφέρειας.

· Κατάργηση των οικονομικών και πολεοδομικών κινήτρων με στόχο την ανάσχεση της τουριστικής ανάπτυξης σε κορεσμένες τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα σε εκείνες στις οποίες έχει εξαντληθεί η φέρουσα ικανότητα του χώρου και των κοινωνικών υποδομών.

· Βελτιωμένες ειδικές τουριστικές υποδομές όπως συνεδριακοί χώροι, κέντρα ευεξίας (spa), αθλητικοτουριστικές εγκαταστάσεις (golf, προπονητικά γήπεδα), κ.λπ., για ευχάριστη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των τουριστών, ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο, προκειμένου να μειωθεί η εποχικότητα.

· Γενικές υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια, οδικά δίκτυα, οδική σήμανση) που θα εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στους τουριστικούς τόπους,

· Σύνθετα και αναβαθμισμένα προγράμματα απασχόλησης του ελεύθερου χρόνου των φιλοξενούμενων τουριστών,

· Αντί της απλής απαρίθμησης των διάφορων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, σε συνεργασία με τους εταίρους του ιδιωτικού τομέα και τους εργαζόμενους, οφείλουμε να προσδώσουμε σ’ αυτές συγκεκριμένο περιεχόμενο με μέτρα ενίσχυσης πρωτοβουλιών για οργανωμένα προγράμματα υλοποίησης αλλά και για την προβολή τους. Προγράμματα όπως δρόμοι του κρασιού και του λαδιού

Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού θα ενισχυθούν σημαντικά από την αξιοποίηση της ελληνικής κουζίνας και της οινικής μας προσφοράς καθώς και του παραδοσιακού διατροφικού μας προτύπου, αλλά και των τοπικών προϊόντων που το υποστηρίζουν (ελαιόλαδο, ελιές, τυροκομικά προϊόντα, κρόκος, παξιμάδια, μέλι, κ.λπ.) ιδιαίτερα δε τα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας.

· Προ πάντων, εκ βάθρων αναδιάρθρωση της τουριστικής παιδείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών πανεπιστημιακών σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών Κ.Ε.Σ., Ι.Ε.Κ. και Κολλεγίων για να μπει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα να στοχεύει στην παραγωγή στελεχών με τουριστική κουλτούρα και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου.

Παράλληλα, σε σύνδεση με την αγορά εργασίας, τα ιδρύματα παροχής ανώτατης παιδείας πρέπει να αναβαθμιστούν και να χρηματοδοτηθούν επαρκώς προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη δημιουργίας ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών που θα κατευθύνουν και θα ηγηθούν στην ποιοτική τουριστική ανάπτυξη που επιδιώκουμε..

Η τουριστική δραστηριότητα και η προστασία και η ανάδειξη του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής όχι μόνο δεν αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντίθετα συνεργούν. Στην πράξη, είναι οι πόροι πάνω στους οποίους στηρίζεται ο τουρισμός για την οικονομική του επιβίωση.

Συμπερασματικά:

1. Η ελεύθερη οικονομία της αγοράς, χωρίς κοινωνικό έλεγχο, οδηγεί σε σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, με οδυνηρές συνέπειες και για τον τουρισμό. 
2. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού και των προϊόντων της Ελλάδος, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, είναι μονόδρομος στρωμένος με ΠΟΙΟΤΗΤΑ...!!!
3. Κατά τη σοφή ρήση του Δημάρχου Ρεθύμνου και φίλου Γιώργου Μαρινάκη, «στον τουρισμό, η οικονομική κρίση ευνοεί την υψηλή ποιότητα». 

Συνέντευξη του Νίκου Σκουλά, προέδρου του TRINITY τ. Υπουργού Τουρισμού, στη Δώρα Σγάρτσου του Travel Daily News

Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ MANAGEMENT

1. Ερώτηση: Πως σχολιάζετε την απουσία ενός πανεπιστημιακού προπτυχιακού τμήματος τουρισμού; Θεωρείτε πως το κενό καλύπτεται επαρκώς από τα ΤΕΙ Τουριστικών Επιχειρήσεων και τις σχολές του Ο.Τ.Ε.Κ.;

Απάντηση: Η απουσία μιας προπτυχιακής πανεπιστημιακής σχολής για το τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ στα δημόσια πανεπιστήμια, είναι και αυτή ένα από τα πολλά, δυστυχώς, ελληνικά παράδοξα. Είναι όμως και μια παγκόσμια πρωτοτυπία με ολέθριες επιπτώσεις σε μια χώρα στην οποία ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξής της.

Για την ίδρυση όχι μιας, αλλά πέντε τέτοιων σχολών (Αθήνα-Πειραιάς, Κρήτη, Αιγαίο, Ιόνιο, Θεσσαλονίκη), παλεύω, μαζί με άλλους, τώρα και 25 χρόνια, από τότε που είχα την ευθύνη για τα τουριστικά πράγματα της Ελλάδος. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να πείσω τους συναδέλφους μου στην Κυβέρνηση που υπέκυπταν πάντα στη λυσσαλέα αντίδραση του βολεμένου και οπισθοδρομικού κατεστημένου το οποίο και ευθύνεται για την εν γένει κατάντια της παιδείας μας.

Οι επαναλαμβανόμενες σχετικές εξαγγελίες από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, δικαιολογημένα, αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και ένα βαθμό κυνικότητας.

Είχαμε ελπίσει ότι το κενό αυτό θα αναπληρωνόταν από τη δημιουργία των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.). Δυστυχώς διαψευστήκαμε. Τα ΤΕΙ, γενικώς, και ιδιαίτερα τα τουριστικά ΤΕΙ, αφέθηκαν στην τύχη τους, χωρίς χρηματοδότηση, χωρίς υποστήριξη, αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από βουλευτές και άλλους παράγοντες, με βασικά κριτήρια για την ίδρυσή τους, οικονομικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες: Να δουλέψουν οι καφετέριες, τα μαγαζιά και οι γκαρσονιέρες, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο και την ποιότητα των σπουδών που προσφέρουν ενώ, ούτε λόγος για απασχολησιμότητα..

Αυτό εξηγεί και την έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους των νέων που προβληματίζονται για το μέλλον τους. Για παράδειγμα, αναφέρω την περίπτωση του τουριστικού τμήματος του ΤΕΙ Ηρακλείου, μιας κατ’ εξοχήν τουριστικής περιοχής. Από 170 προβλεπόμενες θέσεις φοιτητών, καλύφθηκαν πέρυσι μονάχα δώδεκα έναντι επτά της προηγούμενης χρονιάς. Οι ελάχιστες καλές εξαιρέσεις οφείλονται στον «πατριωτισμό», την ευαισθησία, ακόμα και την αυταπάρνηση ορισμένων καθηγητών.

Οι σχολές του Ο.Τ.Ε.Κ. (πρώην Ε.Ο.Τ.), μέσες και ανώτερες, έκαναν πάντα και συνεχίζουν να κάνουν καλή δουλειά σε επίπεδο τεχνικών δεξιοτήτων. Δεν αρκεί όμως αυτό. Οι εξελίξεις της αγοράς μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι το παραδοσιακό τουριστικό μας προϊόν έχει χάσει την ανταγωνιστικότητά του και είναι ανάγκη να επανατοποθετηθούμε στην αγορά με μια πιο σύνθετη και πιο ποιοτική τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται στην ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών ενός πιο ενήμερου, πιο εκλεκτικού, πιο ενεργού, πιο απαιτητικού αλλά και πιο εύπορου τουρίστα.

Ο στόχος αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς υψηλού επιπέδου στελέχη με πανεπιστημιακή παιδεία, εκπαίδευση και κατάρτιση σε σύνδεση με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα που πρέπει να έχει και τον πρώτο λόγο στην αγορά εργασίας.

2. Ερώτηση: Για ποιο λόγο ένας φοιτητής να επιλέξει τον ιδιωτικό τομέα εκπαίδευσης στην Ελλάδα;

Απάντηση: Ο προφανέστερος λόγος είναι ότι ο δημόσιος τομέας δεν προσφέρει προπτυχιακή πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Προσωπικά, θα προτιμούσα τον όρο «μη κρατικά» μη κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Θα συνιστούσα όμως στους νέους και νέες που θέλουν να σπουδάσουν και να επιδιώξουν καριέρα στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή εκπαιδευτικού ιδρύματος. Στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική, υπάρχουν αξιόλογα πανεπιστήμια με τουριστική εξειδίκευση αλλά και πολύ υψηλά δίδακτρα, σχεδόν απρόσιτα για τη μέση ελληνική οικογένεια.

Και στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, υπάρχουν καλά πανεπιστημιακού επιπέδου ιδρύματα για τουριστικές σπουδές. Η περικοπή των χρηματοδοτήσεων όμως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οδήγησε σε μια τάση εμπορευματοποίησης της παιδείας με αποτέλεσμα πολλές σχολές να μειώνουν τα standards, προσφέροντας πτυχία χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Η τάση αυτή φαίνεται να βρίσκει τη χειρότερη έκφρασή της στη χώρα μας. Αρκετοί «επιχειρηματίες» της εκπαίδευσης, εκμεταλλευόμενοι το νομοθετικό κενό λειτουργούν ως παραρτήματα ξένων κολεγίων ή με συμβάσεις δικαιόχρησης (franchise) εκδίδοντας τίτλους σπουδών αμφιβόλου αξίας. Ο νοών νοείτω.

Μετά το φιάσκο της αναθεώρησης του Άρθρου 16 του Συντάγματος που δεν έγινε, υπεισέρχεται η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 36/2005 που από φέτος θα αναγνωρίζει επαγγελματικά δικαιώματα στους αποφοίτους αυτών των παραρτημάτων. Αυτή η εξέλιξη καθιστά επείγουσα την ανάγκη να παρέμβει η πολιτεία θεσπίζοντας εκπαιδευτικά πρότυπα, κανόνες λειτουργίας, διαδικασίες αξιολόγησης, εποπτεία και έλεγχο αυτών των παραρτημάτων και όλων των «Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών».

Στο μεταξύ, ας είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί τόσον οι νέοι όσον και οι γονείς τους. Η εποχή του πτυχίου για το πτυχίο έχει παρέλθει. Χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, οδηγεί στην έρημο της ανεργίας και της προσωπικής απαξίωσης.

3. Ερώτηση: Θεωρείτε πως ένα πτυχίο αρκεί σήμερα για κάποιον που θέλει να εργαστεί στον τουρισμό ή απαιτείται και μεγαλύτερη εξειδίκευση, που παρέχει σε επόμενη φάση το μεταπτυχιακό;

Απάντηση: Ένα πτυχίο που αντανακλά σκληρή δουλειά υποχρεωτικής τετραετούς φοίτησης (και όχι απλά προσέλευση στις εξεταστικές) που, εκτός από τους τομείς εξειδίκευσης (core courses) και μαθήματα γενικής πανεπιστημιακής παιδείας (ψυχολογία, κοινωνιολογία, αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μακρο- και μικροοικονομία, στατιστική, περιβάλλον, πολιτισμός κ.λπ.) σε συνδυασμό με πρακτική εξάσκηση (internship) είναι ένα επαρκές διαβατήριο για μια επιτυχή καριέρα στον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο και πιο συναρπαστικό τομέα της ελληνικής και παγκόσμιας οικονομίας.

Φυσικά, το περίσσιο φως δεν βλάπτει. Η απόκτηση ενός μεταπτυχιακού τίτλου που, εξ ορισμού, περιλαμβάνει μεγαλύτερη εξειδίκευση και μεθοδολογία έρευνας σε συγκεκριμένα πεδία, αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα στην άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας.

4. Ερώτηση: Έχετε αναπτύξει συνεργασίες με πανεπιστήμια του εξωτερικού ή άλλους φορείς, που μπορούν να εγγυηθούν την αναγνώριση των πτυχιούχων σας στη διεθνή κοινότητα τουρισμού;

Απάντηση: Βεβαίως και σ’ αυτό τον τομέα έχουμε δώσει μεγάλη έμφαση. Έχουμε ήδη σε λειτουργία σχέσεις συνεργασίας με τέσσερα κορυφαία Αμερικανικά Πανεπιστήμια και δύο Καναδικά, προχωρούμε δε και σε επέκταση στην Ευρώπη.

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι οι συνεργασίες αυτές δεν είναι «παραρτηματικού» χαρακτήρα, αλλά αντίθετα, σχέσεις αμοιβαίας ισότιμης αναγνώρισης όλων των μαθημάτων, και παροχής της ευκαιρίας στους φοιτητές και τις φοιτήτριες να παρακολουθήσουν μαθήματα για ένα ή δύο εξάμηνα στο συνεργαζόμενο ίδρυμα και να μεταφέρουν τις εκπαιδευτικές μονάδες στο δικό τους.

Η ρύθμιση αυτή διευκολύνει τη διεύρυνση του διεθνούς ορίζοντα των φοιτητών, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για τον τουρισμό. Ήδη φιλοξενούμε φοιτητές και φοιτήτριες απ’ αυτά τα Πανεπιστήμια και εκείνα τους δικούς μας.

Οι ρυθμίσεις αυτές, ο διεθνής προσανατολισμός του Trinity που, όντας Αγγλόφωνο, φιλοξενεί φοιτητές από 22 χώρες, και η παροχή της ευκαιρίας για αμειβόμενη πρακτική εξάσκηση σε πεντάστερες μονάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η στενή σύνδεσή μας με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα και η πιστοποίηση των προγραμμάτων του TRINITY από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού του ΟΗΕ, μας έχουν προσδώσει υψηλό επίπεδο αναγνωρισιμότητας στη διεθνή τουριστική κοινότητα, με αποτέλεσμα, η ζήτηση για αποφοίτους μας από την αγορά εργασίας να είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την προσφορά.

5. Ερώτηση: Η πρόσφατα ιδρυθείσα Επιτροπή Πρωτοβουλίας για την Προβολή της Ελλάδας ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Μάνατζμεντ πιστεύετε ότι μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα της τουριστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα;

Απάντηση: Όχι βέβαια από μόνη της. Θα ήταν υπερβολική και λίγο Δονκιχωτική η προσδοκία ότι εμείς θα μπορούσαμε να ανατρέψουμε μια δυσμενή πραγματικότητα στην ελληνική τουριστική παιδεία, απότοκη απραξίας πολλών ετών. Επιχειρούμε όμως να συμβάλουμε στη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων που έχουμε αν όλοι εμείς, πολιτεία, επιχειρηματική κοινότητα και εκπαιδευτικά ιδρύματα, συνεργαστούμε για τον κοινό στόχο.


Πράγματι, η Ελλάδα, με ζηλευτό επίπεδο ανάπτυξης και εμπειρίας στον τουρισμό και με αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα που έχουν αναπτύξει ποιοτικά προγράμματα τουριστικής εκπαίδευσης σε στενή συνεργασία με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα, δεν έχει λόγο να στέλνει τα παιδιά της στο εξωτερικό για σπουδές στο τουριστικό management. Αντίθετα, είναι και μπορεί να εξελιχθεί πολύ περισσότερο, σε πολύ ανταγωνιστικό διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό για το τουριστικό μάνατζμεντ.

Αυτή η διαπίστωση μας οδήγησε να συγκροτήσουμε την Επιτροπή Πρωτοβουλίας για την Προβολή της Ελλάδος ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Μάνατζμεντ η οποία οργάνωσε και το πρόσφατο Forum. Ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής είναι εκπρόσωποι και καθηγητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Τ.Ε.Ι. Αθήνας και των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Alpine και Trinity με δεδηλωμένο σκοπό να διευρυνθεί. Βασικοί στόχοι μας είναι: · Η ανάδειξη της πραγματικής εικόνας της σύγχρονης τουριστικής Ελλάδας που απέχει πολύ από την οπισθοδρομική και μίζερη αντίληψη της φοβίας μη γίνει η χώρα μας «έθνος θαλαμηπόλων και σερβιτόρων», σαν τάχα να ήταν επιλήψιμα αυτά τα επαγγέλματα των πρεσβευτών στην πρώτη γραμμή του τουρισμού μας.

• Η συγκράτηση της εξόδου Ελλήνων φοιτητών για σπουδές στο εξωτερικό αφού μπορούν να έχουν παιδεία και εκπαίδευση υψηλών διεθνών προδιαγραφών που προσφέρουν τόσον ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα 

• Η προβολή της ανώτατης εκπαίδευσης στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ ως προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρει η χώρα μας.

• Η προβολή της Ελλάδος ως προορισμού τουριστικής και ξενοδοχειακής παιδείας και εκπαίδευσης προκειμένου να προσελκύσουμε φοιτητές και φοιτήτριες από πολλές χώρες, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του τουρισμού μας.Όλα αυτά θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας αποφασίσουν να βάλουν ένα χεράκι αναλαμβάνοντας, επί τέλους, τις δικές τους ευθύνες.

Ημερίδα για την προβολή της Ελλάδος ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις του Νίκου Σκουλά, Προέδρου του TRINITY International School of Tourism Management στην Ημερίδα για την Προβολή της Ελλάδος ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Management

Ξενοδοχείο Electra Palace, Αθήνα, 7 Μαΐου 2008 

Αποτελεί πλέον κοινό τόπο η διαπίστωση ότι ο τουρισμός είναι ο μεγαλύτερος, γοργότερα αναπτυσσόμενος, πιο συναρπαστικός και πιο ανταγωνιστικός τομέας της οικονομίας διεθνώς.

Για την Ελλάδα όμως, έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς στον κόσμο, έχει δυσανάλογα για το γεωγραφικό μέγεθος και τον πληθυσμό της, μεγάλη σημασία. Ως κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης

• ενισχύει την ανάπτυξη των άλλων τομέων (τρόφιμα, βιομηχανικά και βιοτεχνικά προϊόντα, άλλες υπηρεσίες κ.λπ.) με τους οποίους αποτελεί ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα,
• συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και
• προσφέρει απεριόριστες ευκαιρίες επαγγελματικής και προσωπικής ανάπτυξης σε φιλόδοξους και φιλομαθείς νέους και νέες. 

Για να επιβιώσει όμως και να αναπτυχθεί, χρειάζεται άρτια εκπαιδευμένα στελέχη με πανεπιστημιακού επιπέδου τουριστική παιδεία, εκπαίδευση, κατάρτιση και κουλτούρα που, δυστυχώς, δεν υπάρχουν σε επάρκεια.

Η αντιμετώπιση της έλλειψης υψηλού επιπέδου στελεχών, έγινε θέμα επείγουσας προτεραιότητας από την ώρα που η ανταγωνιστικότητα της προσφοράς μας τέθηκε υπό αμφισβήτηση, μετά την είσοδο στην αγορά νέων ανταγωνιστών που παράγουν και προσφέρουν το καθιερωμένο μαζικό, παραθεριστικό μας προϊόν σε πολύ χαμηλότερη τιμή μια και έχουν πολύ χαμηλότερο εργατικό κόστος. Αναπόφευκτα, κατέστη αναγκαία η επανατοποθέτησή μας (repositioning) στην τουριστική αγορά με μια γρήγορη προσαρμογή στην πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί.

Η πραγματικότητα αυτή μας επέβαλε να δημιουργήσουμε ένα πιο σύνθετο και πιο ποιοτικό προϊόν που απευθύνεται στην ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών ενός πιο ενήμερου, πιο εκλεκτικού, πιο ενεργού, πιο απαιτητικού αλλά και πιο εύπορου τουρίστα. Για να συμβεί αυτό, χρειάστηκαν ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, συνεδριακά κέντρα, κέντρα ευεξίας, κέντρα τουρισμού υγείας, και άλλες συμπληρωματικές τουριστικές υποδομές για την ευχάριστη απασχόληση του ελεύθερου χρόνου των φιλοξενουμένων μας.

Στον τομέα αυτό πολλοί σοβαροί και προοδευτικοί επιχειρηματίες έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις με τη βοήθεια μεν της πολιτείας, αναλαμβάνοντας πάντως μεγάλα ρίσκα. Τα στατιστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν την ορθότητα αυτών των πρωτοβουλιών, καταχωρώντας μεγάλες αυξήσεις αφίξεων και διανυκτερεύσεων στις εγκαταστάσεις φιλοξενίας υψηλών προδιαγραφών (κυρίως πεντάστερα ξενοδοχεία και ποιοτικές μονάδες εναλλακτικού τουρισμού της ενδοχώρας), ενώ οι μονάδες χαμηλότερων κατηγοριών απαξιώνονται με γρήγορους ρυθμούς.

Οι τουριστικοί επιχειρηματίες εναγωνίως αναζητούν αποφοίτους σχολών ανώτατης τουριστικής παιδείας, ενώ τα πλείστα δημόσια πανεπιστήμια παράγουν στρατιές ανέργων οι σπουδές των οποίων, ανεξάρτητα από την ποιότητα των πτυχίων που κατέχουν, δεν συνδέονται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Εξήντα χιλιάδες Ελληνόπουλα φοιτούν σε ξένα πανεπιστήμια και κολέγια (με όλες τις οικονομικές και άλλες θυσίες που αυτό συνεπάγεται), πολλά από τα οποία επιστρέφουν με πτυχία αμφιβόλου αντικρίσματος.

Στο ιστορικά παγκόσμιο κέντρο παιδείας και πολιτισμού, βρισκόμαστε στην άκρως δυσάρεστη θέση να εξάγουμε, αντί να εισάγουμε φοιτητές και συνάλλαγμα απ’ όλο τον κόσμο. Η Ελλάδα, με ζηλευτό επίπεδο ανάπτυξης και εμπειρίας στον τουρισμό και με αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα που έχουν αναπτύξει ποιοτικά προγράμματα τουριστικής εκπαίδευσης σε στενή συνεργασία με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα, δεν έχει λόγο να στέλνει τα παιδιά της στο εξωτερικό για σπουδές στο τουριστικό management. Αντίθετα, είναι και μπορεί να εξελιχθεί πολύ περισσότερο, σε πολύ ανταγωνιστικό διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό για το τουριστικό μάνατζμεντ.

Αυτή η διαπίστωση μας οδήγησε να συγκροτήσουμε την Επιτροπή Πρωτοβουλίας για την Προβολή της Ελλάδος ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Μάνατζμεντ η οποία οργάνωσε και το σημερινό Forum. Ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής είναι εκπρόσωποι και καθηγητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Τ.Ε.Ι. Αθήνας και των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Alpine και Trinity. Βασικοί σκοποί μας:

Η ανάδειξη της πραγματικής εικόνας της σύγχρονης τουριστικής Ελλάδας που απέχει πολύ από την οπισθοδρομική και μίζερη αντίληψη της φοβίας μη γίνει η χώρα μας «έθνος θαλαμηπόλων και σερβιτόρων», σαν τάχα να ήταν επιλήψιμα αυτά τα επαγγέλματα των πρεσβευτών στην πρώτη γραμμή του τουρισμού μας.

• Η συγκράτηση της εξόδου Ελλήνων φοιτητών για σπουδές στο εξωτερικό αφού μπορούν να έχουν παιδεία και εκπαίδευση υψηλών διεθνών προδιαγραφών που προσφέρουν τόσον ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα.
• Η προβολή της ανώτατης εκπαίδευσης στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ ως προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρει η χώρα μας.
• Η προβολή της Ελλάδος ως προορισμού τουριστικής και ξενοδοχειακής παιδείας και εκπαίδευσης προκειμένου να προσελκύσουμε φοιτητές και φοιτήτριες από πολλές χώρες, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του τουρισμού μας.

Κυρίες και Κύριοι,

Συνεργαζόμαστε για να περάσουμε πολλαπλά μηνύματα:

• Ο τουρισμός έχει πλέον αναδειχθεί ως μια πολύ σοβαρή, πολύπλοκη και πολυεπίπεδη οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι που θα ηγηθούν στην ανάπτυξή του, οι επιχειρηματίες και τα επαγγελματικά στελέχη, οφείλουν να αποκτήσουν πανεπιστημιακού επιπέδου γνώσεις, ικανότητες και εμπειρίες που απαιτεί το ανταγωνιστικό περιβάλλον.
• Εκτός από το επιχειρηματικό κέρδος, προσφέρει ευκαιρίες σίγουρης επαγγελματικής αποκατάστασης, καριέρας, κύρους και κοινωνικής αναγνώρισης.
• Στους νέους που προβληματίζονται για σπουδές και καριέρα, το μήνυμά μας είναι: «Ο σύγχρονος τουρισμός δεν είναι για ερασιτέχνες και περαστικούς. Χρειάζεται ανθρώπους με αληθινό ενδιαφέρον, δέσμευση και απόφαση για σκληρή αλλά ευχάριστη δουλειά».
• Για τους γονείς, το μήνυμά μας είναι: Πέρασε ο καιρός της απόκτησης ενός οποιουδήποτε «πτυχίου για το πτυχίο» που οδηγεί στην έρημο της ανεργίας και της προσωπικής απαξίωσης. Αφήστε τα παιδιά σας να επιλέξουν τον δρόμο που τους αρέσει και τα εκφράζει και στηρίξτε τα στην πορεία.
• Και μια έκκληση στην Κυβέρνηση και τις άλλες πολιτικές δυνάμεις: Δημιουργήστε προπτυχιακά τουριστικά προγράμματα στα δημόσια πανεπιστήμια και στηρίξτε τα καθώς και τα τμήματα τουριστικών σπουδών στα Τ.Ε.Ι. με επαρκή χρηματοδότηση. Δημιουργήστε το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο που θα καθορίζει τους κανόνες λειτουργίας, τα ελάχιστα αποδεκτά standards, την εποπτεία και τον έλεγχο, τόσο στα μη-κρατικά όσο και στα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Εύχομαι και ελπίζω, κατά την αποψινή συνάντηση, οι προτάσεις των εκλεκτών συναδέλφων μου, η συζήτηση που θα ακολουθήσει και οι δικές σας παρατηρήσεις να συμβάλουν θετικά στη βελτίωση της τουριστικής εκπαίδευσης στη χώρα μας και της καθιέρωσής μας ως διεθνούς εκπαιδευτικού προορισμού τουριστικού μάνατζμεντ με πολλαπλά οφέλη για όλους.

Συνέντευξη για την τουριστική εκπαίδευση στη Λία Φαληρέα του περιοδικού "ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ"

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Όρος επιβίωσης για τον τουρισμό μας

Κύριε Σκουλά, ας υποθέσουμε πως έχω έναν γιο ή μια κόρη, απόφοιτο Λυκείου. Ερωτώ:

1. Γιατί τουριστικές σπουδές; Είναι απλά μια λύση για «κακούς» μαθητές που δεν έχουν τη δυνατότητα να γίνουν γιατροί ή δικηγόροι; 

Απάντηση: Ας ξεκαθαρίσουμε τους ορισμούς. Για μας, κακοί μαθητές δεν είναι εκείνοι που χαρακτηρίζονται έτσι από ένα παρωχημένο εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται στην αποστήθιση, αρνείται την αναλυτική και κριτική σκέψη και κρίνει τον μαθητή ή τη μαθήτρια με βάση τις πανελλήνιες, στις οποίες οι νέοι μας ρισκάρουν το μέλλον τους σε μια «κακή» ή «καλή» ώρα.

Ασφαλώς πρέπει να υπάρχουν αυστηρά κριτήρια επιλογής (και εμείς τα έχουμε), αλλά αυτά πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα συνολικά μαθησιακά επιτεύγματα και τις προοπτικές του υποψηφίου σε μια μακρά περίοδο αλλά και ένα ακόμα, πολύ σημαντικότερο κριτήριο: Τι ενδιαφέρει τον υποψήφιο; Ποια είναι τα όνειρα και οι προσωπικοί του στόχοι; Τι του αρέσει να κάνει;

Στην περίπτωσή μας, αν κάποιος δεν αγαπά τους ανθρώπους με τους οποίους θα διαδρά μια ζωή και αν δεν είναι διατεθειμένος να εργάζεται σκληρά ατελεύτητες ώρες (αυτό απαιτεί η φύση του επαγγέλματος), δεν γίνεται δεκτός. Όσοι, όμως, γίνονται δεκτοί και καταβάλλουν την απαραίτητη προσπάθεια, μπορούν να προσβλέπουν σε μια πλούσια καριέρα με πολλαπλά οφέλη. Γιατί όμως τουριστικές σπουδές και όχι σπουδές σε κάποιον άλλο κλάδο; Είναι σ’ όλους γνωστό πως το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ιδιαίτερα εκείνο της ανώτατης εκπαίδευσης είναι ασύνδετο με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Έτσι παράγουμε χιλιάδες πτυχιούχους με καλά, ενδεχομένως, πτυχία που καταλήγουν στην έρημο της ανεργίας και της μιζέριας.

Στον νευραλγικό τουριστικό και ξενοδοχειακό τομέα που αποτελεί και την κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας, οι επιχειρήσεις αναζητούν, εναγώνια αλλά μάταια, στελέχη με πανεπιστημιακή παιδεία και εκπαίδευση για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του σύγχρονου ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Σ’ αυτήν της την υποχρέωση, η πολιτεία παίρνει πολύ κακό βαθμό.

Σε κανένα κρατικό πανεπιστήμιο δεν υπάρχει και δεν λειτουργεί ούτε μια προπτυχιακή σχολή ή τμήμα για το τουριστικό μάνατζμεντ. Για την κάλυψη αυτού του κενού και την ανταπόκριση σ’ αυτή την ανάγκη, Έλληνες ξενοδόχοι με όραμα για τον τουρισμό του μέλλοντος, χρηματοδοτούν και λειτουργούν το Εκπαιδευτικό ίδρυμα TRINITY το οποίο έχει ήδη κερδίσει παγκόσμια αναγνώριση.

2. Βέβαια, η διαχείριση του τουριστικού και ξενοδοχειακού τομέα δεν μπορεί να γίνει μονάχα από αποφοίτους πανεπιστημίων. Προφανώς χρειάζονται πολλές ειδικότητες όπως μάγειροι, σερβιτόροι, ρεσεψιονίστ, καμαριέρες, κ.λπ., Τι σπουδές και τι πρακτική προετοιμασία χρειάζονται γι’ αυτές τις ειδικότητες;

Απάντηση: Ορθή η παρατήρηση και η ερώτηση που την συνοδεύει αγγίζει την ουσία της ποιοτικής εξυπηρέτησης στα ξενοδοχεία αλλά και σε άλλες τουριστικές επιχειρήσεις. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή επαφής με τον φιλοξενούμενο πελάτη – Έλληνα ή ξένο – είναι εκείνοι που διαμορφώνουν την εικόνα μας. Είναι οι κατ’ εξοχήν πρέσβεις του τουρισμού μας. Για να ανταποκριθούν ικανοποιητικά σ’ αυτή την αποστολή, χρειάζονται τρία στοιχεία: Άριστη θεωρητική εκπαίδευση και κατάρτιση, πρακτική εξάσκηση σε περιβάλλον ποιότητας αλλά και απόκτηση τουριστικής και κοινωνικής κουλτούρας. Η γνώση ξένης γλώσσας ή, καλύτερα, γλωσσών είναι αυτονόητη.

Η κατάρτιση σε τεχνικές δεξιότητες, λόγω της φύσης του γνωστικού αντικειμένου, είναι αποτελεσματική όταν γίνεται σε περιβάλλον που προσφέρει βιωματική εμπειρία στους σπουδαστές. Αυτό επιτυγχάνεται σε ικανοποιητικό βαθμό στις σχολές του ΟΤΕΚ, μέσες και ανώτερες, που στεγάζονται μέσα σε ξενοδοχειακές μονάδες, δηλαδή στο φυσικό περιβάλλον, εκεί που παράγονται και προσφέρονται οι τουριστικές υπηρεσίες και γίνεται η αναγκαία πρακτική εξάσκηση. Τα Ι.Ε.Κ. και τα Τ.Ε.Ι., δυστυχώς δεν παρέχουν τέτοιες δυνατότητες.

Για παράδειγμα, ακόμα και στο TRINITY που είναι πανεπιστημιακού επιπέδου, οι φοιτητές και φοιτήτριες διαβιούν, παρακολουθούν μαθήματα και ασκούνται μέσα στο πεντάστερο ξενοδοχειακό και συνεδριακό συγκρότημα Terra Maris. Απολαμβάνουν όλες τις υπηρεσίες και ανέσεις οι οποίες προσφέρονται στους υψηλού επιπέδου τουρίστες και έτσι αποκτούν την απαραίτητη κουλτούρα με βιωματικό τρόπο. Με την υποχρεωτική και εποπτευόμενη πρακτική εξάσκηση, κάθε καλοκαίρι, μαθαίνουν να διευθύνουν τα διάφορα τμήματα και ολόκληρη την επιχείρηση και έτσι προετοιμάζονται για διευθυντική καριέρα Στην τουριστική εκπαίδευση, είναι απολύτως απαραίτητος ο αρμονικός συνδυασμός επιστημονικής θεωρίας και πρακτικής εφαρμογής σε πραγματικές συνθήκες λειτουργικής καθημερινότητας.

3. Ποια είναι η σημερινή κατάσταση της τουριστικής μας αγοράς και πως εξελίσσεται; Τι προσδιορίζει την ανταγωνιστικότητα για μας; Mε βάση τις διεθνείς τάσεις και τη θέση μας στην αγορά, τι καινούργιο και πιο ενδιαφέρον μπορούν να ακολουθήσουν οι νέοι;
Απάντηση: Όλο το σύστημα της τουριστικής εκπαίδευσης, επί δεκαετίες, ήταν προσαρμοσμένο στο προϊόν που ζητούσαν και, εν πολλοίς, ζητούν ακόμα οι μεγάλοι ξένοι τουριστικοί οργανισμοί και προσφέραμε εμείς, ικανοποιώντας τις συγκεκριμένες ανάγκες του μαζικού, παραθεριστικού και συνεπώς εποχικού τουρισμού,το γνωστό «ήλιος, θάλασσα» και κάποιες, αρχαιολογικού και ενίοτε φυσιολατρικού χαρακτήρα εκδρομές.

Η εκπαίδευση είχε στόχο την απόκτηση τεχνικών, κυρίως, δεξιοτήτων για το προσωπικό εξυπηρέτησης και διαχειριστικών και, όχι κατ’ ανάγκην, διευθυντικών γνώσεων και ικανοτήτων, για στελέχη ξενοδοχειακών μονάδων και τουριστικών γραφείων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη δυσκολία προσέλκυσης φιλόδοξων και ταλαντούχων υποψηφίων για τις τουριστικές σχολές και την έξοδο από το επάγγελμα διπλωματούχων των τουριστικών σχολών που δεν βολεύονταν με εξάμηνη εργασία και εξάμηνη αργία με την ταπεινωτική εξάρτηση από το Ταμείο Ανεργίας. Η κατάσταση αυτή οδηγούσε στην πρόσληψη ανειδίκευτων και απαίδευτων υπαλλήλων που «μετά το μάζεμα των ελιών» και την περαίωση άλλων αγροτικών ασχολιών, έρχονταν να καλύψουν, ευκαιριακά, εποχικές ανάγκες του τουρισμού.

Ένας πολύ μεγάλος αριθμός επιχειρηματιών-εργοδοτών φαίνεται να βολεύτηκε μ’ αυτή την κατάσταση. Η αδυναμία αυτής της προσέγγισης έγινε προφανής όταν νέοι ανταγωνιστές με πολύ χαμηλότερο από μας κόστος παραγωγής (ωριαίο κόστος προσωπικού που δεν ξεπερνά το ένα τέταρτο του δικού μας) μπήκαν δυναμικά στη γειτονιά μας προσφέροντας μια ασυναγώνιστη σχέση αξίας/τιμής στον φιλοξενούμενο τουρίστα. Αποτέλεσμα: η ανταγωνιστικότητά μας μπήκε σε περίοδο παρατεταμένης κρίσης αφήνοντας τα ξενοδοχεία από Γ’ κατηγορίας και κάτω (και αρκετά Β’), χωρίς ελπίδα επιβίωσης.

Η εκ των πραγμάτων επιβαλλόμενη ανάγκη επανατοποθέτησης στη διεθνή τουριστική αγορά (repositioning) με αναβαθμισμένα, πιο ποιοτικά και πιο σύνθετα προϊόντα που ικανοποιούν πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες συνάντησε μεγάλα εμπόδια. Παρά την προφανή υστέρησή μας σε γενικές υποδομές που εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα (αεροδρόμια, λιμάνια, οδικά δίκτυα, κ.λπ.), πολλοί επιχειρηματίες με όραμα, τόλμη και επαγγελματισμό, κατάφεραν να φτιάξουν αξιόλογες μονάδες σε μορφή σύγχρονων ολοκληρωμένων συγκροτημάτων εμπλουτισμένων με σύγχρονους συνεδριακούς χώρους, spa, κέντρα θαλασσοθεραπείας, αθλητικο-τουριστικές εγκαταστάσεις, και χώρους εστίασης που προσφέρουν πλούσιες γαστρονομικές και οινικές εμπειρίες.

Αυτή η υψηλού επιπέδου τουριστική προσφορά, δημιουργεί ευκαιρίες σε νέα και ενδιαφέροντα επαγγέλματα και καριέρες για φιλόδοξους νέους που ακολουθούν εξειδικευμένες σπουδές. Για παράδειγμα, οι πρώτοι απόφοιτοι του τετραετούς προγράμματος του TRINITY στον τομέα ConventionEvent & Exhibition Management θα εισέλθουν στην εξειδικευμένη και γοργά αναπτυσσόμενη αυτή αγορά, τον Απρίλιο του 2008 και είναι ήδη περιζήτητοι.

4. Τι προτείνετε; Δευτεροβάθμιες, ανώτερες, ανώτατες, μεταπτυχιακές σπουδές; Δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση; Στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό; Ποια επιλογή σπουδών υπόσχεται καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση και καριέρα;
Απάντηση: Η συζήτησή μας, βεβαίως, αφορά στην τουριστική εκπαίδευση. Για νέους και νέες που δεν ενδιαφέρονται για πανεπιστημιακές σπουδές, οι δημόσιες σχολές του ΟΤΕΚ (πρώην ΕΟΤ), μέσες και ανώτερες, είναι ό,τι καλύτερο διαθέτουμε και τις συνιστώ ανεπιφύλακτα.

Στα ερωτήματα δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, η επιλογή, πιστεύω πρέπει να γίνεται στη βάση δυο κριτηρίων: Ποιότητα σπουδών (ουσιαστικό αντίκρισμα του πτυχίου στην αγορά εργασίας) και κόστος σπουδών. Ελληνικά Δημόσια: Όπως είπαμε, δεν υπάρχει καμιά προπτυχιακή σχολή στα Ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια για τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ. Κρίμα! Δύο-τρία ΤΕΙ (Αθήνα, Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη) καθώς και τα πολύ καλά μεταπτυχιακά προγράμματα των Πανεπιστημίων Αιγαίου, Πειραιώς και Πάτρας, προσφέρονται για καριέρα σε επιτελικές θέσεις του δημοσίου αλλά όχι για τον ιδιωτικό τομέα. Οι τριετούς φοίτησης Ελβετικές επαγγελματικές σχολές είναι καλές με επαρκή πρακτική εξάσκηση, αλλά ακριβούτσικες και δεν προσφέρουν γενική παιδεία. Τα Αγγλικά κολεγιακά και πανεπιστημιακά τουριστικά προγράμματα είναι, στη μεγίστη πλειονότητά τους, πολύ θεωρητικά και δεν εξασφαλίζουν απασχόληση και καριέρα στον ιδιωτικό τομέα. Συνιστώ προσοχή. Το καλύτερο επίπεδο σπουδών για τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ σε συνδυασμό με πρακτική εξάσκηση (internship) προσφέρεται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα των ΗΠΑ και του Καναδά (με μερικά από τα οποία συνεργαζόμαστε ισότιμα), όμως το κόστος διδάκτρων και διαμονής είναι δυσβάσταχτο για τη μέση Ελληνική οικογένεια.

Το πρόγραμμα σπουδών του TRINITY επικεντρώνεται στο Τουριστικό και Ξενοδοχειακό Μάνατζμεντ, είναι δε εμπλουτισμένο με έναν σημαντικό αριθμό μαθημάτων γενικής πανεπιστημιακής παιδείας για την ολοκλήρωση του μορφωτικού ορίζοντα των φοιτητών του, ενώ προσφέρεται και μεταπτυχιακό πρόγραμμα με ευθύνη και υπογραφή Αμερικανικού πανεπιστημίου. Παράλληλα, παρέχει στους φοιτητές και φοιτήτριές του αμειβόμενη πρακτική εξάσκηση, εξασφαλισμένη επαγγελματική αποκατάσταση και ευκαιρίες διεθνούς καριέρας στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ για τους πτυχιούχους, ενώ το κόστος σπουδών είναι πολύ προσιτό για τη μέση ελληνική οικογένεια.

Χρησιμοποιεί ήδη αυστηρά συστήματα αξιολόγησης λειτουργίας, ακαδημαϊκών προγραμμάτων, διδασκόντων και φοιτητών προκειμένου να εξασφαλίσει υψηλή ποιότητα σπουδών. Φιλοξενεί ήδη φοιτητές από 18 χώρες.

5. Ποια εκπαιδευτήρια κάνουν καλά τη δουλειά τους και ποιοι μας κοροϊδεύουν για να πληρώνουμε δίδακτρα; Με ποιο θεσμικό πλαίσιο εποπτεύει, ελέγχει και πιστοποιεί η Πολιτεία; Από ποιον και με ποια κριτήρια κατοχυρώνονται τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων;

Απάντηση: Υπάρχουν κάποια σοβαρά εκπαιδευτήρια που κάνουν συνειδητά τη δουλειά τους και υπάρχουν πολύ περισσότερα που εκμεταλλεύονται την άγνοια των γονέων και την επιθυμία τους να πάρουν τα παιδιά τους κάποιο πτυχίο. Τα τελευταία τα ονομάζω «εκπαιδευτικά παραμάγαζα». Δεν θα μπω στον πειρασμό να κατονομάσω με κίνδυνο να παρανομήσω. Εξάλλου, κανείς δεν με διόρισε κριτή. Όμως, ας μου εξηγήσει κάποιος πώς είναι δυνατόν, από λίγα δωμάτια ενός κτηρίου, να προσφέρονται, με αδρή αμοιβή, έως 20 Bachelor Degrees και έως 15 Master Degrees.

Τι αντίκρισμα άραγε έχουν αυτά τα πτυχία και ποιες ελπίδες απασχόλησης προσφέρουν;. Ας είναι προσεκτικοί οι γονείς και οι νέοι που θέλουν να σπουδάσουν. Ο μεγάλος ένοχος όμως σ’ αυτή την εκπαιδευτική παρωδία είναι το κράτος. Το τεράστιο νομοθετικό κενό που αφήνει η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου για την μη κρατική παιδεία και εκπαίδευση, επιτρέπει σ’ όποιον επιθυμεί να ιδρύσει εκπαιδευτήριο με μια απλή δήλωση στην αρμόδια Διεύθυνση Εμπορίου της Νομαρχίας που θα ονομάζεται «Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών». Χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς standards, χωρίς εποπτεία, χωρίς αξιολόγηση και χωρίς κανέναν έλεγχο. Όλοι στο ίδιοι τσουβάλι – καλοί, μέτριοι και κακοί.

Το αποκορύφωμα της ιλαροτραγωδίας είναι ότι όσα από τα εκπαιδευτήρια κατάφεραν να γίνουν παραρτήματα Αγγλικών Κολεγίων, πολλά από τα οποία είναι αμφιβόλου ποιότητας, μπορούν να κατοχυρώσεων επαγγελματικά δικαιώματα για τους αποφοίτους τους, ενώ καλά σχολεία όπως το Alpine και το Deree, μένουν απ’ έξω. Πώς γίνεται αυτό; Με βάση την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 36/2005, απόφοιτοι παραρτημάτων Ευρωπαϊκών Κολεγίων αποκτούν επαγγελματικά δικαιώματα από 30 Σεπτεμβρίου 2007.

6. Μετά από όσα είπαμε, τι πρέπει να κάνει το Ελληνικό κράτος για να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα υπηρετήσει την ορθή ανάπτυξη του τουρισμού της χώρας;

Απάντηση: Να προχωρήσει σε ριζική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος για τον τουρισμό. Είναι καιρός το κράτος:

α) Να πάψει να εθελοτυφλεί, δίνοντας στη σοβαρή ανώτατη μη-κρατική τουριστική παιδεία την αναγνώριση που της ανήκει αντί να της φέρνει εμπόδια.

β) Να προχωρήσει αμέσως στη δημιουργία τουριστικών και ξενοδοχειακών σχολών στα δημόσια πανεπιστήμια.

γ) Τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική ανώτατη τουριστική παιδεία να καθιερωθούν υψηλά διεθνήstandards,να υπάρξει αυστηρή εποπτεία με βάση αυτά τα standards και να υπάρχει αξιολόγηση σχολών, προγραμμάτων και διδακτικού προσωπικού με αντικειμενικά κριτήρια, παρά την αντίδραση του βολεμένου καδημαϊκού κατεστημένου.

δ) Ο αριθμός των εισακτέων στις πανεπιστημιακές και άλλες σχολές να συνδέεται με τη ζήτηση στην αγορά εργασίας. ε) Να προχωρήσει στην εκ βάθρων αναδιοργάνωση της επαγγελματικής και συνεχιζόμενης κατάρτισης, με βάση δοκιμασμένα διεθνή πρότυπα. Για όλα αυτά φαίνεται να συναινούν οι πολιτικές δυνάμεις που όμως δεν βρήκαν το θάρρος να συγκρουστούν με τις συντεχνίες. Ας το κατανοήσουμε. Το σκληρό ανταγωνιστικό περιβάλλον δεν θα μας περιμένει.

Συνέντευξη του Νίκου Σκουλά στην Άννα Κωνσταντουλάκη (Εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ" Ηρακλείου

1. Ποιές είναι οι εκτιμήσεις σας για την φετινή κίνηση και σε ποιες νέες τουριστικές αγορές στοχεύει η Κρήτη
Οι εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών και των εγχώριων φορέων για την πορεία των διεθνών αφίξεων κατά το 2008 συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότι θα συνεχιστούν οι αυξητικές τάσεις για την Ευρώπη γενικά και για την Ελλάδα και βεβαίως την Κρήτη, με επιβραδυνόμενο όμως ρυθμό. Με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, εκτιμάται ότι θα έχουμε μια αύξηση αφίξεων της τάξης του 4-5%. Αστάθμητοι παράγοντες όπως η κρίση των στεγαστικών δανείων, η αστάθεια στο ενεργειακό τοπίο και οι αυξανόμενες τιμές του πετρελαίου, η αρνητική για την Ευρωζώνη ισοτιμία Ευρώ / Δολαρίου, καθιστούν ευάλωτη την τουριστική μας οικονομία με πιθανό αποτέλεσμα να μας προκύψουν οδυνηρές εκπλήξεις.

Ας προσθέσουμε ότι το «πάρτι» των Ολυμπιακών Αγώνων που συνήθως διαρκεί τρία χρόνια, έχει λήξει για μας και μετακόμισε στην Κίνα. Γκρίζα σύννεφα εμφανίζονται ήδη στον ορίζοντα της Κρήτης για τη φετινή χρονιά. Γι’ αυτό, πιο ενήμεροι από μένα είναι οι τουριστικοί επιχειρηματίες που, μέρα με τη μέρα, βλέπουν τις αισιόδοξες προβλέψεις τους να διαψεύδονται. Αξιολογώντας τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας που δυστυχώς παράγονται με μεγάλη καθυστέρηση καθώς και τα πιο επίκαιρα αλλά προσωρινά στοιχεία αφίξεων με ναυλωμένες πτήσεις, μπορούμε να κάνουμε τις εξής διαπιστώσεις:

Οι παραδοσιακές μας αγορές του μαζικού τουρισμού που κατευθύνεται από τους τρεις μεγάλους TourOperators (Αγγλία, Γερμανία κ.ά) πέρασαν από τη στασιμότητα στη μείωση, όχι μόνον στους αριθμούς αλλά προ παντός στην ποιότητα των πελατών που μας φέρνουν. Χωρίς γενικεύσεις για τις εθνικές αγορές, μπορούμε, νομίζω να συμφωνήσουμε ότι οι νεαροί, άπειροι και με περιορισμένα οικονομικά μέσα Άγγλοι τουρίστες που κατακλύζουν πολλές παραλίες της Κρήτης σε αναζήτηση ξέφρενης διασκέδασης, φθηνού αλκοόλ και ναρκωτικών (θύματα κι’ αυτοί ασυνείδητων κερδοσκόπων) και προστίθενται στα συνολικά στατιστικά στοιχεία, δεν μπορούν ασφαλώς να θεωρηθούν θετική εξέλιξη για το παρόν και το μέλλον της τουριστικής μας ανάπτυξης.

Από την άλλη πλευρά, με βάση τα τελευταία στοιχεία (2006/2005), από αναδυόμενες χώρες προέλευσης τουριστών παράγονται εντυπωσιακά αποτελέσματα. Παραδείγματα αύξησης διανυκτερεύσεων κατά την ίδια περίοδο: Ρωσία +58,6%, Χώρες της Βαλτικής από +31,6% έως +110,3%, Νέες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από +16,9% έως +22,3%, ενώ η Κίνα, παρά τον μικρό ακόμη απόλυτο αριθμό, +52,0%. Παρά τη μείωση του ρυθμού αύξησης κατά τα έτη 2007 και 2008, σ’ αυτές τις αγορές μάλλον πρέπει να στοχεύουμε προς το παρόν.

Ενδιαφέρον έχει η παρατήρηση ότι οι Σκανδιναβοί έχουν, σχεδόν εξ ολοκλήρου, μετακομίσει στη Δυτική Κρήτη (βλ. Χανιά). Κατά το δεκάμηνο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2007, οι Σκανδιναβοί που έφτασαν στο αεροδρόμιο των Χανίων με ναυλωμένες πτήσεις ήσαν 433.506 (63,5% του συνόλου των τουριστών) ενώ στο Ηράκλειο έφτασαν μονάχα 82.944.

2. Σε τι είδους καταλύματα κατευθύνονται οι τουρίστες που μας επισκέπτονται;

Ενώ οι συνολικές αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις αυξάνονται κατά τον ίδιο περίπου ρυθμό, (γύρω στο +4,50%) η εικόνα ανά κατηγορία καταλυμάτων παρουσιάζει τεράστιες ανατροπές. Για παράδειγμα, συγκρίνοντας τα έτη 2005 και 2006 για τα οποία έχουμε πλήρη στοιχεία, οι αφίξεις στα 5στερα ξενοδοχεία (ΑΑ κατηγορίας) παρουσίασαν αύξηση της τάξης του 42.37% και οι διανυκτερεύσεις 57,19%. Δεν είναι παράδοξο ότι οι περιοχές που ωφελούνται περισσότερο, είναι εκείνες που διαθέτουν τέτοια καταλύματα, δηλαδή, η Κρήτη, η Αττική, το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια νησιά. Τα 4στερα (Α κατηγορίας) παρέμειναν σχεδόν στάσιμα (αύξηση 3,95% και 5,40 αντίστοιχα) και μετά αρχίζει η κατρακύλα. Στις διανυκτερεύσεις, τα Β κατηγορίας είχαν μείωση 3,64%, τα Γ κατηγορίας, μείωση 9,39% και τα Δ-Ε κατηγορίας, μείωση 27,12%.

Πολλοί από μας που ασχολούμαστε με τα τουριστικά, χτυπήσαμε εγκαίρως το καμπανάκι. Παρά ταύτα συνεχίζουμε να χτίζουμε καταλύματα χαμηλών κατηγοριών για τα οποία δεν ενδιαφέρεται η διεθνής αγορά που, με τις ίδιες τιμές, βρίσκει 4στερα στις γειτονικές χώρες. Έχει επίσης πολύ ενδιαφέρον η πληροφορία ότι τα Παραδοσιακά Καταλύματα που περιλαμβάνουν τα αγροτουριστικά παρουσιάζουν αύξηση διανυκτερεύσεων κατά 82,67%.

3. Το μέλλον βρίσκεται στις πολυτελείς μονάδες και γιατί.

Προφανώς ναι, αλλά όχι έτσι απλά. Το μέλλον φαίνεται να βρίσκεται σε πεντάστερες και τετράστερες μονάδες, εμπλουτισμένες με εγκαταστάσεις που προσφέρουν όλες τις σύγχρονες ανέσεις και γαστρονομικές εμπειρίες καθώς και μικρά κουκλίστικα boutique hotels (βλ. Σαντορίνη). Μεγάλες δυνατότητες διαθέτει και η ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου, (οικοτουρισμού ή αγροτουρισμού, πείτε τον όπως θέλετε).

Προ παντός όμως χρειάζονται άνθρωποι που θα τις διευθύνουν και θα προσφέρουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Μορφωμένοι άνθρωποι με πανεπιστημιακή παιδεία, τεχνικές δεξιότητες, γλώσσες και κοινωνικότητα. Πέρασε η εποχή των ερασιτεχνών και των περαστικών που έρχονται να συμπληρώσουν το εισόδημά τους μετά το μάζεμα των ελιών.

4. Ποιό είναι το επίπεδο της ξενοδοχειακής υποδομής του νησιού και τι περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν.

Η Κρήτη, από άποψη ποιότητας ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, βρίσκεται σε προνομιούχα θέση σε σχέση με τη λοιπή Ελλάδα. Ενώ αντιπροσωπεύει το 21% περίπου του συνόλου των ξενοδοχειακών κλινών της χώρας , διαθέτει το 32% των πεντάστερων κλινών.

Πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι η Ανατολική Κρήτη (Ηράκλειο Λασίθι) ενώ αντιπροσωπεύει το 12% περίπου του συνόλου των κλινών της χώρας, διαθέτει το 24% των πεντάστερων. Το 53% του συνόλου των ξενοδοχειακών κλινών της Ανατ. Κρήτης είναι 5στερες και 4στερες. Καλή ανωδομή που όμως δεν αρκεί.


5. Τουρισμός όλο το χρόνο. Ο στόχος είναι πάντα μακρινός. Γιατί;

Οι αφίξεις αλλοδαπών σε τουριστικά καταλύματα κατά το πεντάμηνο Μαΐου-Σεπτεμβρίου, τα τελευταία τρία χρόνια κυμαίνονται στο 75% έως 78% των ετήσιων, χωρίς σημεία άμβλυνσης. Το οξύ πρόβλημα της εποχικότητας παραμένει η Αχίλλειος πτέρνα του τουρισμού μας, όντας υπεύθυνο για τη χρόνια εποχική ανεργία που οδηγεί εκατοντάδες χιλιάδες εκπαιδευμένους εργαζόμενους στο ταμείο ανεργίας και στην έξοδο από το επάγγελμα, ενώ τεραστίων μεγεθών επενδύσεις δεν μπορούν να αποσβεσθούν θέτοντας σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα αξιόλογων τουριστικών επιχειρήσεων.

Ο στόχος του δωδεκάμηνου τουρισμού είναι και θα παραμείνει ευχολόγιο και άπιαστο όνειρο εφόσον δεν δημιουργούμε και δεν συντηρούμε τις απαραίτητες γενικές υποδομές (αεροδρόμια, οδικοί άξονες, λιμάνια, κ.λπ.), τις ειδικές τουριστικές υποδομές (συνεδριακά κέντρα, γήπεδα γκολφ και άλλες αθλητικοτουριστικές εγκαταστάσεις, κέντρα θαλασσοθεραπείας, spas, θερμαινόμενες πισίνες, κ.λπ.) και προγράμματα ευχάριστης απασχόλησης του ελεύθερου χρόνου κατά την εκτός αιχμής περίοδο (όταν δηλαδή οι τουρίστες δεν βρίσκονται στην παραλία). Μ’ αυτό εννοώ πολιτιστικές και φυσιολατρικές διαδρομές, δρόμους της αμπέλου και του κρασιού, της κρητικής διατροφής και κουζίνας και άλλα προγράμματα που ικανοποιούν ποικίλα ενδιαφέροντα στον νέο πιο ενήμερο, πιο μορφωμένο, πιο εκλεκτικό και, κατά τεκμήριο, πιο εύπορο τουρίστα.

Οι ανταγωνιστές μας το έχουν αντιληφθεί αυτό και έχουν πάρει τις απαραίτητες πρωτοβουλίες. Οι Πορτογάλοι, για παράδειγμα, με πολύ λιγότερη πείρα από μας, μετρούν σχεδόν το 30% των ετήσιων αφίξεών τους κατά το πεντάμηνο Νοέμβριος – Μάρτιος, όταν η Κρήτη παραμένει κλειστή. Κοντολογίς, ο τουρισμός όλο το χρόνο, ή έστω η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, είναι δυο όροι απόλυτα συνυφασμένοι με την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

6. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Που βρισκόμαστε και τι λάθη κάνουμε.

Προφανώς βρισκόμαστε σε νηπιακή ηλικία στα ζητήματα ανάπτυξης του εναλλακτικού τουρισμού, είμαστε όμως, ευτυχώς, υποψιασμένοι. Καλό σημάδι. Το πρώτο και πιο μεγάλο λάθος που κάναμε και συνεχίζουμε να κάνουμε είναι ότι απαριθμούμε απλά τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και αντί να φτιάξουμε υποδομές και να διαμορφώσουμε προγράμματα που θα τους δώσουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και αντίκρισμα, περιοριζόμαστε σε γενικόλογες διακηρύξεις και αιτιάσεις για το «τις πταιει» που δεν γίνονται όλα αυτά.

7. Μια και μιλάμε για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, ο νέος υπουργός Τουριστικής Ανάπτυξης στην ομιλία του, προ ημερών στο διεθνές τουρνουά γκολφ στη Χερσόνησο, προσδιόρισε ότι το τουριστικό μέλλον της Κρήτης είναι η ανάδειξή της ως προορισμού γκολφ.

Υπερβολική μεν, η δήλωση όμως δείχνει στη σωστή κατεύθυνση. Στη σύνθεση της εμπλουτισμένης τουριστικής προσφοράς της Κρήτης ασφαλώς μπορεί και πρέπει να συμβάλει και το γκολφ. Δεν χρειάζεται και δεν μπορούμε να πάμε σε νέα μονοκαλλιέργεια. Όμως, όταν οι Πορτογάλοι έχουν 85 γήπεδα, οι Ισπανοί 250, οι Ιρλανδοί (σχεδόν πάντα υπό βροχήν) 150 και οι Κύπριοι 8, εμείς έχουμε μόνο ένα. Ως γνωστόν, για τους γκολφέρ, ένα ίσον κανένα.

8. Πώς μπορούμε να κάνουμε στροφή στον ποιοτικό τουρισμό;

Είναι φανερό πως η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού της Κρήτης και οποιασδήποτε άλλης περιοχής της Ελλάδας, είναι μονόδρομος που περνά μέσα από την ποιότητα. Ως εδώ, είναι βέβαιος ότι όλοι συμφωνούμε. Κατά καιρούς εξάλλου, συντεταγμένη πολιτεία, επιχειρηματικοί και κοινωνικοί φορείς, συνδικαλιστές, εργαζόμενοι, απλοί πολίτες – τουρίστες, όλοι εμείς έχουμε διακηρύξει την ανάγκη και τη σκοπιμότητα της ποιοτικής αναβάθμισης των τουριστικών υπηρεσιών και του τουριστικού προϊόντος. Αν όμως ρωτήσουμε έναν – έναν από μας, πώς εννοεί και πώς ορίζει την ποιότητα, θα πάρουμε διαφορετική από τον καθένα απάντηση.

Προέχει λοιπόν, να προσδιορίσουμε και να συμφωνήσουμε στο τι είναι ποιότητα. Κατά τη γνώμη μου, η ποιότητα δεν είναι ένα βολικό σύνθημα-πανάκεια και, ακόμη περισσότερο, δεν είναι συνήθως αυτό που νομίζουμε εμείς. Σε τελική ανάλυση, ο μόνος αρμόδιος να μιλήσει για την ποιότητα ενόςτουριστικού προϊόντος είναι ο καταναλωτής του. Αν ένα προϊόν είναι η ικανοποίηση που προσφέρει η χρήση του (και αυτό είναι πλέον αυτονόητο) είναι προφανές ότι η γνώση και η κρίση για το επίπεδο της ποιότητας του προϊόντος μας, βρίσκεται στο κεφάλι του πελάτη μας. Εκεί δηλαδή που, συνήθως, έχουμε μεσάνυχτα για το τι συμβαίνει.

Το τουριστικό προϊόν είναι ενιαίο από τη στιγμή που ο τουρίστας – καταναλωτής ξεκινά το ταξίδι του μέχρι τη στιγμή που επιστέφει. Το πως αξιολογεί την εμπειρία του, το τι έχει γι' αυτόν σημασία και το τι όχι, διαμορφώνουν πολλές φορές μία εντελώς διαφορετική εικόνα από αυτήν που εμείς έχουμε για το πόσο καλά πέρασε – για το πόσο καλά τον εξυπηρετήσαμε.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αμέσως, αξιοποιώντας τις πλούσιες εμπειρίες που διαθέτουμε, θετικές και αρνητικές και διορθώνοντας όλα εκείνα τα δεινά του τουρισμού της Κρήτης που υποβαθμίζουν την ποιότητα της προσφοράς μας και τραυματίζουν την αξιοπιστία μας. Κι ας πάρουμε, όλοι και ο καθένας χωριστά τις ευθύνες του και τα οφέλη που προκύπτουν από τις βελτιώσεις που θα πετύχουμε: Κράτος, Τοπική Αυτοδιοίκηση, επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, απλοί πολίτες που ωφελούνται και έχουν ευθύνη να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της καλής τουριστικής μας εικόνας. 'Έχουμε καταλήξει σε κοινή αντίληψη και σε σημαντικές συναινέσεις για το τι είναι ποιότητα και τι δεν είναι ποιότητα. Και γνωρίζουμε από πικρή πείρα, πως ...

Ποιότητα δεν είναι το άθλιο αυθαίρετο ή μη δωμάτιο, που στερείται βασικών ανθρώπινων ανέσεων, η “μπόμπα” στα μπαράκια, η άγρια εκμετάλλευση του ανυποψίαστου άπειρου τουρίστα.

Ποιότητα δεν είναι η υπαίθρια disco και το υπαίθριο σκυλάδικο, το αγρίως «μαρσάρον» μοτοσακό που βασανίζει με τα εκκωφαντικά ντεσιμπέλια τον ύπνο των τουριστών που πληρώνουν για ησυχία και ανάπαυση.

Ποιότητα δεν είναι οι κουζίνες στους χώρους εστίασης που, στερούμενες στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής των τροφίμων και των ανθρώπων που τα διαχειρίζονται, γίνονται εστίες βακτηρίων, προσφέροντας για ενθύμιο γαστροεντερικές διαταραχές στους επισκέπτες μας.

Ποιότητα δεν είναι η προτηγανισμένη σε πολυχρησιμοποιημένο ή επιμολυσμένο σπορέλαιο πατάτα, ούτε ο ελληνικός καφές στη μηχανή του espresso για λόγους, λέει, οικονομίας…

Ποιότητα δεν είναι η ξινίλα του ιδρώτα αυτών που προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες και έρχονται σε στενή επαφή με τους πελάτες μας.

Ποιότητα δεν είναι ο ατημέλητος και αγενής ταξιτζής που καπνίζει στο ταξί, που αρνείται να πάρει κοντινή κούρσα ή γροθοκοπιέται με κάποιον άλλο, μπροστά στα μάτια των έντρομων τουριστών στο αεροδρόμιο για το ποιος θα κερδίσει την κούρσα. Ούτε ο καταστηματάρχης ή ο ταβερνιάρης που τραβάει τον άτυχο περαστικό από το μανίκι ...

Ποιότητα, τέλος, δεν είναι οι απέραντοι σωροί τσιμέντων, τα σκουπίδια διάσπαρτα στα κράσπεδα των δρόμων και στις παραλίες, οι δρόμοι χωρίς πεζοδρόμια και φωτισμό, ο θόρυβος, ο συνωστισμός, το άγχος ... όλα εκείνα τα κακά που υποβαθμίζουν και τη δική μας ποιότητα ζωής, γιατί στο κάτω της γραφής και εμείς ζούμε, ταξιδεύουμε και κάνουμε διακοπές στον τόπο μας.

9. Τι είναι λοιπόν ποιότητα;

Αν όλα αυτά δεν είναι ποιότητα, τότε η ποιότητα πρέπει να βρίσκεται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Και έχουμε να επιδείξουμε άφθονα παραδείγματα του τι στοιχειοθετεί και συνιστά ποιότητα τουριστικών υπηρεσιών. Αντλώντας από την πλούσια εμπειρία μας μπορούμε να κάνουμε γενικεύσεις για το τι είναι ποιότητα και μάλιστα Ελληνική ποιότητα.

Ποιότητα ασφαλώς είναι η αρχοντική, απλόχερη, πηγαία Ελληνική φιλοξενία, που είναι βαθιά ριζωμένη στην παράδοσή μας, στην κουλτούρα μας, στον τρόπο ζωής μας. Μια φιλοξενία όμως, που υποστηρίζεται από τον επαγγελματισμό, τη γνώση των αναγκών του πελάτη – επισκέπτη και την ευαίσθητη όσο και διακριτική ανταπόκριση σ' αυτές τις ανάγκες. Το επίπεδο των εγκαταστάσεων, καθώς και των εξυπηρετήσεων που προσφέρουν πλείστες ξενοδοχειακές μονάδες, βρίσκεται σε τροχιά συνεχούς βελτίωσης και συγκρίνεται ευνοϊκότατα με τα πιο καλά Ευρωπαϊκά κέντρα διακοπών.

Η τουαλέτα που αποτελούσε ντροπή για τον πολιτισμό μας και τη φήμη μας, στις πλείστες περιπτώσεις είναι τώρα σύγχρονη και πεντακάθαρη – πραγματική πηγή υπερηφάνειας.

Τα πάλαι ποτέ πρωινό –«μπουνιά στο στομάχι» - έχει δώσει τη θέση του σε πλούσια προσφορά των αγαθών που παράγει η Κρητική γη, αφού συνειδητοποιήσαμε, επί τέλους, τη σημασία που αποδίδουν οι ξένοι επισκέπτες στο πρωινό γεύμα. Με υπερηφάνεια ακούω τους Ευρωπαίους να αναφέρουν το Cretanbreakfast μαζί με το Αγγλικό και το Αμερικάνικο. Σε πολλά ξενοδοχεία και εστιατόρια όμως, δεν καταφέραμε δυστυχώς ακόμα, να έχουμε ζεστό, υψηλής ποιότητας καφέ, μπροστά στον πελάτη τη στιγμή που κάθεται για το πρωινό του. Θα το κερδίσουμε όμως και αυτό. Είμαι βέβαιος.

Η ποιότητα όμως δεν κρίνεται μόνο από τον ύπνο και το καλό φαγητό στους χώρους διαμονής των τουριστών. Κρίνεται από τη συνολική εμπειρία που αποκομίζει ο επισκέπτης από τη στιγμή που θα πατήσει το πόδι του στο σημείο εισόδου ή επιβιβαστεί στο αεροπλάνο μέχρι την αναχώρησή του.

Πρώτη και κατεπείγουσα, κατά τη γνώμη μου, προτεραιότητα, είναι η συνειδητή και συντονισμένη εκστρατεία των φορέων και επιχειρήσεων που εμπλέκονται στην παραγωγή και διάθεση του τουριστικού προϊόντος, αλλά και τη συνειδητή προσπάθεια εκ μέρους όλων των ελλήνων πολιτών, για την εξάλειψη όλων των αρνητικών φαινομένων που δειγματοληπτικά ανέφερα και που όλοι γνωρίζουμε έστω και αν δεν τα έχουμε συστηματικά καταγράψει.

Δεν αρκούν όμως αυτά. Οφείλουμε να εμπλουτίσουμε την τουριστική προσφορά με στοιχεία που παρέχουν ευκαιρίες στους επισκέπτες μας για ευχάριστη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους σε ψυχαγωγία, άθληση, οικο-τουρισμό, περιήγηση, πολιτιστικές δραστηριότητες γαστρονομικές και οινικές απολαύσεις καθώς και ικανοποίηση των ποικίλων ενδιαφερόντων τους. Αλλά σ’ αυτά αναφέρθηκα νωρίτερα...

Αν και η θεωρία της ποιότητας έχει αναλυθεί σε βάθος από πολλούς επαΐοντες, για μένα συνοψίζεται σε δύο μονάχα λέξεις: Μεράκι και Λεπτομέρεια. Μεράκι, αγάπη γι' αυτό που κάνουμε και προσοχή στην κάθε λεπτομέρεια που αφορά την εξακρίβωση, την κατανόηση και την ευαίσθητη εξυπηρέτηση των αναγκών του φιλοξενούμενου πελάτη – τουρίστα.

10. Πως θα μπορούσε να καθιερωθεί η Ελλάδα ως κορυφαίος τουριστικός προορισμός.

Αν και αυτό μπορεί να ηχεί αντιφατικό και παρά τις αδυναμίες και τα διαρθρωτικά μας προβλήματα, πιστεύω ότι είμαστε ακόμα ένας από τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς. Δεν θα είμαστε όμως για πολύ αν δεν βγούμε από το λήθαργο του βολέματος και της μακαριότητας που μας βασανίζει. Μιλάμε για το μέλλον...

Για αρκετά χρόνια τώρα, μιλάμε για επανατοποθέτησή μας (repositioning) στην τουριστική αγορά με μια γρήγορη προσαρμογή στην πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί μετά την είσοδο στην αγορά νέων ανταγωνιστών που παράγουν και προσφέρουν το παραδοσιακό μας μαζικό, παραθεριστικό προϊόν σε πολύ χαμηλότερη τιμή μια και έχουν πολύ χαμηλότερο εργατικό κόστος.

Μιλήσαμε και μιλάμε για ένα πιο σύνθετο και πιο ποιοτικό προϊόν που απευθύνεται στην ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών ενός πιο ενήμερου, πιο εκλεκτικού, πιο ενεργού, πιο απαιτητικού αλλά και πιο εύπορου τουρίστα. Ένα προϊόν που εξ ορισμού προσελκύει τουρίστες 12 μήνες τον χρόνο.

ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΚΟΥΛΑΣ - ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 45 και πλέον ετών, ο Nίκος Σκουλάς απασχολήθηκε στον Καναδά και στην Ελλάδα σε πολλούς τομείς της Διοίκησης Επιχειρήσεων σε διάφορες εταιρίες. Ένα μείζον μέρος της επαγγελματικής του εξέλιξης αφιερώθηκε στον Τουρισμό, στη Διαχείριση και Ανάπτυξη Ανθρώπινων Πόρων, στην Εκπαίδευση και Κατάρτιση Management, στο Franchising και στη διακίνηση και εμπορία τροφίμων Έχει συγγράψει πολυάριθμα βιβλία, εγχειρίδια και άρθρα στους τομείς αυτούς.

Επί οκτώ έτη κατείχε διάφορες κυβερνητικές θέσεις στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων: Υπεύθυνος της Γραμματείας Προβληματικών Επιχειρήσεων, Γενικός Γραμματέας Ε.Ο.Τ. (δύο θητείες), Υπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Οικονομίας και Υπουργός Τουρισμού.

Υπήρξε ο πρώτος Γενικός Διευθυντής του πρώτου ιδιωτικού σταθμού τηλεόρασης MEGA Channel, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της ναυτιλιακής εταιρίας Royal Olympic Cruises, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου Α.Ξ.Ε. ΑΣΤΗΡ, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Κέντρου Επενδύσεων Α.Ε. (ΕΛΚΕ), ανώνυμης εταιρίας δημοσίου συμφέροντος, που λειτουργεί αυτόνομα με σκοπό την προσέλκυση και υποστήριξη των επενδύσεων στην Ελλάδα.

Διευθύνει το «Εργαστήρι Ηγετικών Στελεχών", το οποίο ο ίδιος ίδρυσε το 1985, με σκοπό την οργάνωση και διεξαγωγή πρότυπων προγραμμάτων εκπαίδευσης μάνατζμεντ για στελέχη ελληνικών και ξένων επιχειρήσεων.

Είναι Πρόεδρος του πανεπιστημιακού ιδρύματος Διεθνούς Τουριστικού και Ξενοδοχειακού Μάνατζμεντ TRINITY, που λειτουργεί στο ξενοδοχειακό και συνεδριακό συγκρότημα Terra Maris στη Χερσόνησο του Ηρακλείου Κρήτης.

Έγραψε το βιβλίο "Η Ανθρώπινη Όψη της Ηγεσίας" που επανεκδόθηκε ως "Ανθρώπινη Διοίκηση" και επιμελήθηκε του βιβλίου του Ανδρέα Παπανδρέου "Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα". Επίσης, μαζί με την Κυριακή Οικονομάκη, συνέγραψε το βιβλίο «Διαχείριση και Ανάπτυξη Ανθρώπινων Πόρων» (Εκδόσεις Καλοφωλιά, το οποίο επανεκδίδεται σε Έκτη έκδοση. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι «Το Εγχειρίδιο του Μικρού και Μεσαίου Επιχειρηματία» από τις Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα»

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και Αντιπρόεδρος του συλλόγου «Αρχέστρατος», ενός μη κερδοσκοπικού σωματείου για τη διάσωση και διάδοση της Ελληνικής γαστρονομικής παράδοσης και είναι Αναπληρωτής Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Γεύσης. Υπήρξε επίσης, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Λέσχης Φίλων Ελαιολάδου «Φίλαιος».

ΚΡΗΤΗ: Ανάπτυξη δίχως υποδομές δεν γίνεται

Άρθρο του Νίκου Σκουλά στην Εφημερίδα "ΕΞΠΡΕΣ "


Η Κρήτη είναι ένας ευλογημένος τόπος. Τα έχει όλα. Εύκρατο κλίμα (βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο της Ευρώπης), στρατηγικά τοποθετημένη ανάμεσα σε τρεις ηπείρους – πύλη στην Ευρώπη, με πλούσιους φυσικούς, πολιτιστικούς και τουριστικούς πόρους, ασύγκριτες δυνατότητες για αγροτική παραγωγή, μεταποίηση και προσφορά υπηρεσιών και όμως δεν αναπτύσσεται και δεν ευημερεί στον βαθμό που μπορεί και αξίζει. Θα μπορούσε να είναι η Καλιφόρνια της Ευρώπης και όμως δεν είναι. Γιατί;

Για να υπάρξει υγιής ανάπτυξη που αντέχει στον χρόνο και στον ανταγωνισμό («αειφόρο» τη λέμε), προαπαιτείται:

• Άρτια γενική υποδομή για προσπελασιμότητα στους τουριστικούς τόπους και στην αγροτική παραγωγή (αεροδρόμια, λιμάνια, αυτοκινητόδρομοι, κλπ.), καθώς και άφθονη παροχή ενέργειας και σύγχρονη επικοινωνιακή υποδομή.

Αντίθετα με την ηπειρωτική Ελλάδα όπου έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος (ΠΑΘΕ, Εγνατία, Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, Αττική Οδός, Αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», κ.λπ., η Κρήτη έχει αφεθεί στην τύχη της για πολλές δεκαετίες. Αναφέρω μόνον ένα παράδειγμα: το Διεθνές(;;;) Αεροδρόμιο του Ηρακλείου, το δεύτερο σε κίνηση στην Ελλάδα που παρουσιάζει τριτοκοσμική εικόνα κατά την περίοδο αιχμής. Ας μη μιλήσουμε για τον Βόρειο Οδικό Άξονα – καρμανιόλα – και τον ανύπαρκτο νότιο οδικό άξονα, τις κάθετες οδικές προσβάσεις που δεν υπάρχουν, την άθλια εικόνα της ΔΕΗ, κ.ο.κ.

• Συμπληρωματικές τουριστικές υποδομές (γήπεδα γκολφ και άλλες εγκαταστάσεις αθλητικού-προπονητικού τουρισμού, συνεδριακά κέντρα, μαρίνες, κέντρα θαλασσοθεραπείας, άλλα κέντρα ευεξίας, κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας, κ.λπ.).

Όσα είναι στο χέρι της ιδιωτικής πρωτοβουλίας πάνε καλά. Η Κρήτη έχει ένα γήπεδο golf που το έφτιαξαν ιδιώτες, με χίλια ζόρια, με το κράτος κυριολεκτικά αντιμέτωπο, όταν η Μαγιόρκα έχει 18 και η Πορτογαλία 75, με δωδεκάμηνο τουρισμό, όταν εμείς είμαστε κλειστοί τον χειμώνα.

• Ευνοϊκό επενδυτικό κλίμα για άμεσες ξένες και εγχώριες παραγωγικές επενδύσεις που τώρα υπονομεύεται από τη στείρα γραφειοκρατία, τη διαφθορά και την έλλειψη μηχανισμών υποστήριξης των επενδύσεων.

Παρά τις αδυναμίες αυτές και τα διαρθρωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει, η Κρήτη, χάρη κυρίως στην «κουζουλάδα» και τον ιδιότυπο χαρακτήρα των Κρητών, πέτυχε μια καθόλου ευκαταφρόνητη ανάπτυξη τόσο στον τουρισμό όσο και στη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, έχει δε μεγάλα περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης.

Διαθέτει μια πολύ ποιοτική ξενοδοχειακή υποδομή. Έχει, συγκριτικά, το μεγαλύτερο ποσοστό κλινών τεσσάρων και πέντε αστέρων στην Ελλάδα που περιλαμβάνουν αξιόλογα συνεδριακά κέντρα και κέντρα ευεξίας και θαλασσοθεραπείας και επιτυγχάνει την υψηλότερη μέση ετήσια πληρότητα.

Υστερεί όμως σε εκτός ξενοδοχείων χώρους και προγράμματα για την ευχάριστη απασχόληση του ελεύθερου χρόνου των επισκεπτών της. Αυτό προφανώς ευθύνεται για δύο αρνητικούς δείκτες:

1. Κατά την χειμερινή περίοδο (Νοέμβριος – Μάρτιος) παραμένει τουριστικά «κλειστή», καταδικάζοντας σε αργία τεράστιες επενδύσεις σε καλές ξενοδοχειακές μονάδες που δεν μπορούν να αποσβεσθούν σε λίγους μήνες λειτουργίας και καταδικάζοντας, παράλληλα, χιλιάδες εκπαιδευμένους εργαζόμενους στο ταμείο ανεργίας και το κράτος σε απώλεια φορολογικών εσόδων.
2. Παράλληλα, η Κρήτη έχει ένα πενιχρό μερίδιο στον εσωτερικό τουρισμό. Η εξάρτηση από τον εισερχόμενο μαζικό τουρισμό είναι σχεδόν πλήρης, για την ώρα τουλάχιστον και ελέγχεται από τρεις μεγάλους ξένες οργανισμούς.

Από τη θετική πλευρά, οι Κρήτες φαίνεται να έχουν επί τέλους αντιληφθεί ότι, αφού το παραδοσιακό και κουρασμένο πια τουριστικό προϊόν (ήλιος, θάλασσα) που προσφέρουμε, απώλεσε την ανταγωνιστικότητά του από άποψη σχέσης αξίας/τιμής, είναι βασική αρχή του marketing να γίνει επανατοποθέτηση στην τουριστική αγορά με νέα προϊόντα που απευθύνονται, στοχευμένα μάλιστα, σε έναν πιο ενήμερο, πιο εκλεκτικό, πιο απαιτητικό αλλά και πιο εύπορο τουρίστα.

Τώρα επιδιώκουν συνειδητά τη σταδιακή αλλά σύντομη μετάβαση από τον μαζικό, παραθεριστικό και επομένως εποχικό τουρισμό στον θεματικό και εναλλακτικό τουρισμό σε μια εμπλουτισμένη, ποιοτική προσφορά που ικανοποιεί ποικίλα ενδιαφέροντα και μάλιστα 12 μήνες τον χρόνο.

Ακούγονται μάλιστα υγιείς φωνές και προτροπές «να πάψουμε απλά να απαριθμούμε τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού» και να ασχοληθούμε πιο ενεργά μ’ αυτές, δίνοντάς τους ουσιαστικό περιεχόμενο και πραγματικό αντίκρισμα σε σχέση με το τι ζητά ο φιλοξενούμενος τουρίστας, Έλληνας και ξένος.

Εκτιμώντας τη μεγάλη σημασία της πανεπιστημιακής παιδείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης στον τουρισμό και τη φιλοξενία, υποκαθιστούν το απόν κράτος (που δεν ευδόκησε να ανοίξει μία, έστω, προπτυχιακή σχολή για τον τουρισμό στα δημόσια πανεπιστήμια), Κρήτες τουριστικοί επιχειρηματίες, με δικά τους έξοδα, ίδρυσαν το Αγγλόφωνο διεθνές εκπαιδευτικό ίδρυμα TRINITY για τουριστικές και ξενοδοχειακές σπουδές που φιλοξενεί ήδη φοιτητές και φοιτήτριες από 16 χώρες.

Παράλληλα, η επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα και οι παραγωγικές τάξεις της Κρήτης αντιλαμβάνονται πλέον ότι ο τουρισμός έχει τη δυνατότητα να υποστηρίζει τους άλλους τομείς της οικονομίας και να υποστηρίζεται απ’ αυτούς, Τα τοπικά προϊόντα και η κρητική κουζίνα υψηλής ποιότητας που συνάδουν με το ενδιαφέρον της διεθνούς Κοινότητας για την ποιότητα των τροφίμων και την τοπική γαστρονομία, αποτελούν ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα.

Αγροτικά προϊόντα χαρακτηρισμένα ως Π.Ο.Π., όπως το ελαιόλαδο, το κρασί, τα γαλακτοκομικά, τα πάσης φύσεως οικολογικά προϊόντα αλλά και οι παραδοσιακές κρητικές γεύσεις δεν απουσιάζουν από την τουριστική προβολή, αν και δεν αξιοποιούνται επαρκώς. Ιδιαίτερα το Κρητικό διατροφικό πρότυπο που απολαμβάνει παγκόσμιας αναγνώρισης, είναι ένας πολύτιμος τουριστικός πόρος που μπορεί και πρέπει να αξιοποιείται σε συνεχή βάση.

Και τα δύο αυτά στοιχεία απολαμβάνουν μεγάλης αναγνώρισης διεθνώς, αλλά λίγοι επαγγελματίες στην Κρήτη και την λοιπή Ελλάδα ασχολούνται σοβαρά με αυτά τα πράγματα. Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η μεγάλη διεθνής αποδοχή της ελληνικής κουζίνας και της ελληνικής διατροφής παρέχουν μια μοναδική ευκαιρία για την ανάδειξη και προώθηση των τοπικών προϊόντων που την υποστηρίζουν.

O κλάδος του τουρισμού προφανώς θα πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσεται, πλην όμως, πρέπει να προσεχθεί το πρόβλημα της φέρουσας ικανότητας που έχει φτάσει στα όριά της σε ορισμένες περιοχές, ιδιαίτερα στον βόρειο οδικό άξονα.

Όλα, όμως, αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κινδυνεύουν παραμείνουν νεκρό γράμμα αν δεν αναδειχθούν σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στο πλαίσιο ολοκληρωμένου παραγωγικού συμπλέγματος που αξιοποιεί το σύνολο της παραγωγής η οποία απευθύνεται στην ικανοποίηση της τουριστικής κατανάλωσης (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής τομείς της οικονομίας). Η τουριστική δραστηριότητα πρέπει επειγόντως να συνδεθεί με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και τις άλλες υπηρεσίες.

Υπάρχει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης στην Κρήτη, του τουρισμού της ενδοχώρας, του οικολογικού αγροτουρισμού, αξιοποιώντας το μεγάλο φυσικό, και λαογραφικό πλούτο, τους ορεινούς όγκους, τους φυσικούς δρυμούς, τα φαράγγια, τα σπήλαια, κ.λπ.

Τόσο για την ανάπτυξη όσο και για την προβολή και διαφήμιση της προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών της Κρήτης, η προσέγγιση, κατά τη γνώμη μου, οφείλει να βλέπει το νησί ως ένα ενιαίο προορισμό. Αυτό πρέπει να εκφραστεί με τη δημιουργία Παγκρήτιου Οργάνου που θα συντονίζει αυτές τις δραστηριότητες. Για παράδειγμα, οι τέσσερις Νομαρχιακές Επιτροπές Τουριστικής Προβολής (ΝΕΤΠ), που συνδέονται χαλαρά, όσο καλοπροαίρετα και αν συνεργάζονται, δεν μπορούν να είναι και δεν είναι πολύ αποτελεσματικές.

Για την ανάπτυξη των υποδομών που απουσιάζουν, για τις οποίες δεν προσφέρονται πλέον επαρκείς κοινοτικοί και εθνικοί πόροι, καθώς και για την ενιαία προβολή του νησιού, θα χρειαστεί να γίνουν σημαντικές υπερβάσεις με τη μορφή στρατηγικής σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα κατά το πρότυπο άλλων περιοχών της Μεσογείου. Και λεω «υπέρβαση» γιατί η συνέργια δεν φαίνεται να είναι μια από της αρετές μας.

Το κράτος οφείλει, επί τέλους να επιτελέσει τον αναπτυξιακό και κοινωνικό του ρόλο για την ξεχασμένη Κρήτη, επιδεικνύοντας ισχυρή πολιτική βούληση, αναλαμβάνοντας δραστικές νομοθετικές παρεμβάσεις και δίνοντας ουσιαστική ώθηση στον εξορθολογισμό της δημόσιας διοίκησης.

Αν δεν το κάνει, οι βουλευτές του νησιού, οι ΟΤΑ στα τρία επίπεδα, οι επιχειρηματικοί και επαγγελματικοί φορείς, οι εργαζόμενοι, όλοι οι πολίτες, αντί να ερίζουν για τα συμφέροντα των ιδιοκτητών των ΚΤΕΛ και άλλα επουσιώδη, οφείλουν να ενεργοποιηθούν, να δράσουν συντονισμένα, να διεκδικήσουν, να προτείνουν και να συνεργαστούν για το κοινό καλό, για την ανάπτυξη και την ευημερία της Κρήτης. Αλλιώς θα χάσει μια ιστορική ευκαιρία ανάπτυξης και ευημερίας.

ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: 10 Χρόνια Μετά

Ομιλία του Νίκου Ε. Σκουλά στο Αρχιερατικό Μνημόσυνο, στον Άγιο Μηνά Ηρακλείου, κατά την επέτειο των 10 χρόνων από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου


Είμαστε εδώ για να τιμήσουμε τη μνήμη του ηγέτη μας Ανδρέα Παπανδρέου, 10 χρόνια από τότε που έφυγε και μας άφησε ορφανούς.

Σήμερα και στο δεκαήμερο που ακολουθεί, μας δίνεται η ευκαιρία ανάκλησης της ιστορικής μνήμης και περισυλλογής. Να θυμηθούμε τον Αντρέα. Να απογράψουμε τη μεγάλη πολιτική κληρονομιά που μας άφησε. Να «ντουχιουντίσωμε» αν οι αρχές και οι αξίες που μας κληροδότησε, με το περιεχόμενο που εκείνος τους προσέδωσε, βρήκαν συνέχεια και δικαίωση και να προβληματιστούμε για το χρέος που προκύπτει για μας και τις γενιές που θα ακολουθήσουν.

Ο Ανδρέας του Ανένδοτου, του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ, άλλαξε τη ροή των πολιτικών πραγμάτων, σφράγισε τη σύγχρονη ιστορία μας και οδήγησε τη χώρα στη σημερινή της μορφή.

Συσπείρωσε όλες τις δημοκρατικές και προοδευτικές δυνάμεις, δημιούργησε ισχυρές ρίζες και συλλογική συνείδηση στον λαό μας και, μαζί μ’ αυτόν, ισχυροποίησε τους δημοκρατικούς θεσμούς, πέτυχε τομές στην αποκέντρωση και στην τοπική αυτοδιοίκηση και επέφερε σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Έδωσε, επιτέλους, ελπίδα και όνειρο στον απλό άνθρωπο, στον μη προνομιούχο Έλληνα.

Η παρουσία του σημάδεψε ανεξίτηλα όσους από μας είχαν τη μεγάλη τύχη να βρεθούν κοντά του.

Εμπνευσμένος ηγέτης αλλά και εμπνευστής, επικοινωνούσε με χιούμορ και απλότητα, το ίδιο εύκολα, με τον διανοούμενο, τον πολιτικό ηγέτη, τον καταπονημένο εργάτη και τον ανήσυχο φοιτητή. Σκληρός και αμετακίνητος σε θέματα αρχών και αξιών, αλλά ιδιαίτερα ευαίσθητος στον ανθρώπινο πόνο.

Στις διαπραγματεύσεις με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις για τη συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Αντιστάσεως, αρνήθηκε με πείσμα – και παρεξηγήθηκε γι’ αυτό – οποιαδήποτε συζήτηση για συνεργασία που δεν βασιζόταν σε κοινή, δημόσια προγραμματική δέσμευση, αρνούμενος κάθε μορφής παρασκήνιο. «Ο λαός», τους έλεγε σε κάθε ευκαιρία, «δεν θα πάει να σκοτωθεί χωρίς ξεκάθαρο και δεσμευτικό όραμα».

Όταν συγκρότησε την ομάδα για τη συγγραφή της ιστορικής, πλέον, Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη, μας έδωσε μια αυστηρή εντολή: Οι καταστατικές αρχές του ΠΑΚ για τις οποίες αγωνίστηκαν φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και πέθαναν οι αγωνιστές που τις πίστεψαν, να διατυπωθούν, χωρίς εκπτώσεις, σε κείμενο πολιτικής οργάνωσης επιφάνειας που έμελλε να είναι το ΠΑΣΟΚ. Παρά τις αντιρρήσεις καλοπροαίρετων συντρόφων που για λόγους τακτικής ήθελαν να τις «νερώσουν» λίγο, είπε το ιστορικό: «Προχωρώ μόνος και όποιος θέλει ας έρθει». Μετά το 13% ακολούθησε σύσσωμος ο Ελληνικός λαός και έγινε το θαύμα της Αλλαγής.

Κυρίες και κύριοι, Συντρόφισσες και Σύντροφοι

Τιμούμε τη μνήμη του Ανδρέα Παπανδρέου με μνημόσυνα, ομιλίες και αφιερώματα. Αυτό είναι και σωστό και καλό. Δεν αρκεί όμως.

Αν μου επιτρέψετε τις προσωπικές ερμηνείες που όμως βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με εκείνες των παλιών συντρόφων του ΠΑΚ, θεωρώ ότι θα τον τιμήσουμε, στην πράξη, επιβεβαιώνοντας και δικαιώνοντας τους αγώνες του, αν...

• Επανεκτιμήσουμε την πολιτική μας συμπεριφορά, αν γίνουμε πιο ενήμεροι, πιο ενεργοί και πιο υπεύθυνοι πολίτες, φίλοι και μέλη του ΠΑΣΟΚ. 
• Συμβάλλουμε ενεργά στην ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών με την ανάπτυξη ενός «τρίτου πυλώνα» δίπλα στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και την κρατική γραφειοκρατία.

Ο ίδιος ο Αντρέας, στα χρόνια της χουντικής κατοχής, επαναλάμβανε, σε κάθε ευκαιρία: «Δημοκρατία δεν είναι απλά να ψηφίζουμε κάθε τέσσερα χρόνια. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο και πολύ πιο ουσιαστικό. Είναι η, από μέρα σε μέρα, ενασχόληση με τα κοινά, ο έλεγχος της εξουσίας, οι θετικές προτάσεις που συνοδεύονται από πολιτική δράση».

• Επιστρέψουμε στον απλό άνθρωπο, τον μη προνομιούχο, όπως τον αποκαλούσαμε κάποτε. Εκείνον που έχει ανάγκη της προστασίας μας. 
• Δεν επιτρέψουμε κανένα συμβιβασμό σε ό,τι αφορά στο διακύβευμα των μεγάλων αρχών και των διαχρονικών αξιών που μας άφησε ο Αντρέας, στο όνομα οποιασδήποτε σκοπιμότητας. 
• Χτυπήσουμε η διαφθορά με όλες μας τις δυνάμεις, όσο ψηλά και αν βρίσκονται εκείνοι που την εκφράζουν, εκείνοι που ωφελούνται απ’ αυτήν, εκείνοι που την ανέχονται. 
• Βρούμε τον παλιό καλό εαυτό μας, παραμένοντας αταλάντευτα προσηλωμένοι στις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ηθικής διακυβέρνησης. 

Αυτές τις αρχές και αυτές τις αξίες εξάλλου, ορθοτομεί και προάγει ο Πρόεδρός μας Γιώργος Παπανδρέου, με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, με βαθιά γνώση του νέου παγκόσμιου περιβάλλοντος, αγνοώντας συνειδητά το μεσοπρόθεσμο πολιτικό κόστος. Ας τον στηρίξουμε με όλες μας τις δυνάμεις.

Ζητώ την άδειά σας να κλείσω την ολιγόλεπτη αυτή παρέμβαση με μια παραίνεση προς τους συντρόφους μου στο ΠΑΣΟΚ: Ναι, ας προσπαθήσουμε να ξαναβρούμε τον παλιό, καλό, αγνό εαυτό μας.

Να στρατευτούμε στον νέο ευγενή αγώνα που αναλαμβάνει το ΠΑΣΟΚ για το καλό ολόκληρης της Ελληνικής κοινωνίας, ιδιαίτερα των μη προνομιούχων, παραμερίζοντας προσωπικές πικρίες και προσωπικές φιλοδοξίες και απομονώνοντας όσους θέτουν την προσωπική ανέλιξη ως πρώτο στόχο τους.

Εκείνοι των οποίων η προσωπική εικόνα έχει φθαρεί (δίκαια ή άδικα), ας διευκολύνουν τη νέα προσπάθεια. Γνωρίζουν πως.

Για μας τους παλιούς, συμπεριλαμβανομένου και του ομιλούντος, άλλη μια παραίνεση: Όσοι κουραστήκαμε ή ίσως κουράσαμε, ας κάνουμε στην πάντα. Ας αναζητήσουμε όλοι μαζί νέους (όχι κατ’ ανάγκη στην ηλικία), άφθαρτους, δυναμικούς, καταξιωμένους στην κοινωνία ανθρώπους και ας τους παραδώσουμε τη σκυτάλη, χωρίς όμως να αποσυρθούμε. Ας μείνουμε δίπλα τους, χωρίς αξιώματα, να μοιραστούμε μαζί τους τη εμπειρία μας – καλή και κακή – στηρίζοντας έτσι την προσπάθεια για ανανέωση.

Οφείλουμε όλοι να στρατευτούμε για να πετύχει το νέο ξεκίνημα του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος υπό την ηγεσία του Γιώργου Παπανδρέου, για να ξανάρθει ο λαός στην εξουσία, πιο ουσιαστικά αυτή τη φορά.

Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να ανατρέψουμε τη λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού που εμείς, με τα λάθη μας, προκαλέσαμε, και θα δώσουμε στον λαό νέα ελπίδα και νέο όραμα για μια ανεξάρτητη, δημοκρατική και κοινωνικά δίκαιη Ελλάδα.

Έτσι μόνο θα δικαιώσουμε τις αρχές, τις αξίες και τα όνειρα που μας ενέπνευσε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Έτσι μόνο θα τιμήσουμε πραγματικά τη μνήμη του.