Σχολιασμός του σχεδίου νόμου για τον Τουρισμό

Κατά τη γνώμη μου, προϊόν πολυετούς εμπειρίας στην υπηρεσία του Τουρισμού τόσο στον δημόσιο, όσον και στον ιδιωτικό τομέα, ολόκληρο το Σχέδιο Νόμου, χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή προχειρότητα, προφανή έλλειψη γνώσης της διεθνούς και ελληνικής τουριστικής πραγματικότητας και τρανταχτές αντιφάσεις που υπονομεύουν την πραγματοποίηση του όποιου σκοπού (ο οποίος, πάντως, δεν ορίζεται).
‘Όλα αυτά οδηγούν στην απαξίωση και στην αναποτελεσματικότητα του πιο εύρωστου τομέα της οικονομίας ο οποίος παρέχει κάποια ελπίδα εξόδου από την κρίση. Κύρια αρνητικά χαρακτηριστικά του, είναι:

1. Η ουσιαστική διάλυση του ΕΟΤ, ενός οργανισμού που, επί εξήντα χρόνια, υπηρέτησε θετικά την ανάπτυξη του τουρισμού και την οικονομία της χώρας είναι ένα ολέθριο σφάλμα. Η απογύμνωση του Οργανισμού από τις ρυθμιστικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες (τις οποίες άσκησε επαρκώς επί πολλά έτη) είναι ένα θέμα. Η ανάθεση όμως, στο υπόλειμμά του, μόνον της προβολής και διαφήμισης χωρίς τις άλλες δραστηριότητες του marketing και, κυρίως της ενεργού συμμετοχής στη διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος, είναι άστοχη και θα αποδειχθεί εντελώς αντιπαραγωγική.

2. Τα εξαιρετικά στελέχη του, με τα οποία συνεργάστηκα στενά και δημιουργικά κατά τις τέσσερις θητείες μου, - στελέχη με γνώσεις, ικανότητες, εμπειρία, υψηλό επίπεδο τουριστικής συνείδησης και επαγγελματισμό, αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα, με μετακινήσεις κατά το δοκούν και διαθεσιμότητες χωρίς κριτήρια, με αποτέλεσμα να αποκαρδιώνονται και να αχρηστεύονται.

3. Η δημιουργία περιφερειακών υπηρεσιών του Υπουργείου είναι μια ακατανόητη πρωτοτυπία αφού κανένα άλλο Υπουργείο δεν κάνει κάτι τέτοιο. Ακόμα και αν θα μπορούσε αυτό να εφαρμοστεί, θα χρειαζόταν μεγάλη προετοιμασία, που δεν έγινε. Η προηγούμενη απόπειρα αποκέντρωσης υπηρεσιών στις Περιφέρειες, απέτυχε παταγωδώς, για τον ίδιο λόγο, και απεσύρθη.

4. Η Σχολή Ξεναγών, το ένα επίτευγμα για το οποίο η Ελλάδα μπορούσε να υπερηφανεύεται, υποβαθμίζεται (ουσιαστικά καταργείται) με την υπαγωγή της στην επίσης υποβαθμισμένη ΑΣΤΕΡ. Υπενθυμίζω ότι η ΑΣΤΕΡ ήταν άλλοτε το καμάρι της ελληνικής ξενοδοχίας και παρήγαγε το 80% των υψηλού επιπέδου Διευθυντών Ξενοδοχείων. Υπενθυμίζω επίσης ότι οι απόφοιτοι της Σχολής Ξεναγών είναι κορυφαίοι στον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε τόσο εντυπωσιαστεί από το επίπεδο των ξεναγών μας, που μας ζήτησε να το μεταδώσουμε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Τώρα θα έχουμε ξεναγούς - προϊόντα "ταχύρρυθμης" κατάρτισης; Οι ξεναγοί μας είναι η πιο αποτελεσματική άμυνα κατά της αλλοίωσης της εικόνας της ιστορίας και του πολιτισμού μας έναντι των συνοδών των ομάδων των Tour Operators που «ξεναγώντας», δυσφημούν τη χώρα. Και, εάν ο τουρισμός μας δεν είναι πολιτισμός, τί άλλο θα μπορούσε να είναι; Όσο για τη λοιπή τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση, συνεχίζεται ο κατήφορος των προηγούμενων κυβερνήσεων.

5. Αγροτουρισμός: Συνονθύλευμα θολών και αόριστων ορισμών που δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και τις αναζητήσεις της πελατείας του αγροτουρισμού - οικοτουρισμού. Φαίνεται να έχουν αγνοηθεί όλες οι προτάσεις των οργανώσεων αγροτουρισμού από ανθρώπους που είναι άσχετοι με το αντικείμενο και την τουριστική πιάτσα. Εν κατακλείδι: Το Σχέδιο Νόμου ασχολείται με το συνθετικό "αγρο" αλλά δεν έχει επαφή με το συνθετικό "τουρισμός"

ΠΡΟΤΕΙΝΩ: Να αποσυρθεί το Νομοσχέδιο και να γίνει επεξεργασία από μηδενική βάση με τη συμμετοχή των τουριστικών φορέων, των εργαζομένων και όλων των ανθρώπων που γνωρίζουν και υπηρετούν τον τουρισμό. Ο Τουρισμός είναι μια τόσο σοβαρή υπόθεση για την οικονομία και την κοινωνία, που δεν μπορεί να είναι απλά θέμα προσωπικών επιλογών κανενός.

Νίκος Ε. Σκουλάς
τ. Γενικός Γραμματέας του ΕΟΤ και
τ. Υπουργός Τουρισμού
Τηλ.: 210 6541 997 - 6932 917 087
e-mail: nskoulas@nsa.gr www.nsa.gr

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: Κινητήρια Δύναμη για την Ανάπτυξη των Χωρών του «Δρόμου του Μεταξιού» της Μαύρης Θάλασσας

Σημειώσεις από την ομιλία Νίκου Σκουλά, τ. Υπουργού Τουρισμού στη Συνάντηση των εταίρων του Προγράμματος BSSRC - Αλεξανδρούπολη, 24 Σεπτεμβρίου 2013.

Για το PDF πατήστε εδώ.

Αγροτική παραγωγή και Τουρισμός

Άρθρο του Νίκου Σκουλά στα Κρητική Νέα - Απριλίου/Μαΐου 2012 με τίτλο:

Αγροτική παραγωγή και Τουρισμός: Δίδυμοι Πυλώνες της Κρητικής Οικονομίας.

Για το PDF πατήστε εδώ .

Μετάβαση από τον μαζικό, στο θεματικό-εναλλακτικό τουρισμό

Για την συνέντευξη, πατήστε εδώ. 

Επενδύσεις και ανάπτυξη ή βαθύτερη ύφεση;

Μετά την ανάσα του μηχανισμού στήριξης στο πρόγραμμα σταθερότητας, τί;

Άρθρο του Νίκου Ε. Σκουλά, πρ. Υπουργού,

στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» της Κρήτης

Η ελληνική οικονομία και κατ’ επέκταση ο τουρισμός, κατά το τελευταίο δεκαοκτάμηνο, λειτουργεί σε ένα ριζικά διαφορετικό οικονομικό, πολιτικό και ψυχολογικό περιβάλλον και μάλιστα υπό καθεστώς εντεινόμενης κρίσης.

Δεν αμφισβητείται το γεγονός ότι η κακή διαχείριση των δημόσιων οικονομικών η εκτεταμένη διαφθορά και η αναποτελεσματικότητα του πολιτικού κόσμου και της δημόσιας διοίκησης, η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή, χωρίς να κατηγορώ τους πάντες συλλήβδην, μας οδήγησαν στο χείλος της χρεοκοπίας.

Βεβαίως, η περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι η χειρότερη της Ευρωζώνης. Σε τέσσερις χώρες της Ευρωζώνης (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Πορτογαλία) αλλά και εκτός αυτής, στη Μεγάλη Βρετανία, κράτος και ιδιώτες, έχουν συνολικό χρέος, μεγαλύτερο απ’ αυτό της Ελλάδας, ως ποσοστό του ΑΕΠ. Παρά ταύτα, γίναμε το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης, κυρίως διότι είπαμε ψέματα κατ’ εξακολούθηση, δίνοντας ανακριβή οικονομικά στοιχεία και παραπλανώντας στους εταίρους μας.

Αυτό υπονόμευσε την αξιοπιστία της χώρας, δημιουργώντας ένα άκρως αρνητικό κλίμα τόσο στις κυβερνήσεις όσο και στους πολίτες των χωρών προέλευσης τουριστών. Παράλληλα, έδωσε επιχειρήματα στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, στους οίκους αξιολόγησης που δήθεν εκφράζουν τις αγορές, να μας υποβαθμίσουν πιστοληπτικά, μετατρέποντάς μας σε θύματα αδίστακτης κερδοσκοπίας και τοκογλυφικής εκμετάλλευσης.

Η πλήρης αλήθεια είναι ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον ελληνικό αλλά κυρίως ευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Είναι πρόβλημα απώλειας του ελέγχου των χρηματοπιστωτικών εταιριών από τις κυβερνήσεις, με αποτέλεσμα, οι αγορές να έχουν το «πάνω χέρι» έναντι της πολιτικής.

Από τη θετική πλευρά, ο Πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, με επίμονες προσπάθειες, κατάφερε να πείσει τους εταίρους μας στην Ευρώπη, αλλά και πέραν αυτής, ότι το πρόβλημα είναι και δικό τους. Έτσι, έστω με μεγάλη καθυστέρηση, το πρόβλημα αντιμετωπίζεται πλέον από κοινού.

Επίσης, η ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης της «τρόικα» όπως μάθαμε να την αποκαλούμε, στο πρόγραμμα σταθερότητας, μας δίνει μια απαραίτητη ανάσα για να νοικοκυρέψουμε τα του οίκου μας. Τα πολύ σκληρά, ομολογουμένως, μέτρα έχουν αρχίσει να αποδίδουν κυρίως στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και υπάρχει, μακροπρόθεσμα, αχτίδα ελπίδας ανάκαμψης.

Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για την οικονομία και τον τουρισμό μας; Αναφέρω ξεχωριστά τον τουρισμό μια και είμαστε ανταγωνιστικά ανύπαρκτοι στην αγροτική παραγωγή (παρά τα δισεκατομμύρια των επιδοτήσεων!!!) ενώ υστερούμε απελπιστικά στον δευτερογενή τομέα αλλά και στις άλλες υπηρεσίες. Ο τουρισμός θα μπορούσε να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη της οικονομίας μας συμπαρασύροντας την ανάπτυξη και των άλλων τομέων.

Έχω, προ πολλού και επανειλημμένως, μαζί με άλλους, τονίσει ότι η κρίση της οικονομίας μας και βεβαίως του τουρισμού μας, παρ’ ότι επιδεινώνεται από την πρόσφατη διεθνή κρίση, είναι δομική. Είναι δική μας κρίση που προϋπήρχε και σοβούσε χρόνια τώρα. Δεν παράγουμε, δεν εξάγουμε, δεν εκπαιδεύουμε, δεν κάνουμε έρευνα και σπαταλούμε σαν μεθυσμένοι ναύτες ζώντας με δανεικά.

Ας δούμε λοιπόν τι δεν κάναμε και τι μπορούμε να κάνουμε τώρα αφού δεν έχουμε άλλες επιλογές. Αγνοήσαμε τις τάσεις της αγοράς, προσκολλημένοι και βολεμένοι με το κλασικό μοντέλο του τουρισμού παραλίας, ένα μοντέλο στο οποίο έχουμε απολέσει την ανταγωνιστικότητά μας στους γείτονες που το προσφέρουν σε φθηνότερη τιμή γιατί έχουν πολύ χαμηλότερο εργατικό κόστος. Αποτέλεσμα, η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου (το επτάμηνο έγινε πεντάμηνο και οδεύουμε στο τετράμηνο), στάσιμες ή και μειούμενες τιμές, μειούμενες πληρότητες, κ.ο.κ.)

Παρά ταύτα, το μοντέλο αυτό δεν θα πάψει να είναι ένα βασικό συστατικό της τουριστικής μας προσφοράς. Πρέπει όμως να ξεκολλήσουμε. Να ερμηνεύσουμε τις τάσεις της αγοράς. Να επανατοποθετηθούμε στην αγορά με μια εμπλουτισμένη και πιο ποιοτική τουριστική προσφορά που απευθύνεται στην ικανοποίηση των επιθυμιών επισκεπτών με ποικίλα ενδιαφέροντα που είναι πιο εκλεκτικοί και, κατά τεκμήριο, πιο εύποροι. Σ’ αυτούς πρέπει να στοχεύσουμε. Η κατηγορία αυτών των τουριστών δεν αρκείται στο κλασικό «ήλιος, θάλασσα και εκδρομές». Αναζητά ολοκληρωμένες εμπειρίες.

Μπορούμε να τους τις προσφέρουμε; Βεβαίως μπορούμε. Διαθέτουμε εξαιρετικής ποιότητας ξενοδοχειακές μονάδες, εκπαιδευμένο προσωπικό, σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες ανάπτυξης θεματικών μορφών τουρισμού, πολιτιστικές, φυσιολατρικές, γαστρονομικές και οινικές διαδρομές. Δεν τις αναφέρω λεπτομερώς γιατί η απλή απαρίθμησή τους έχει γίνει πια πληκτική και προκαλεί τη νοημοσύνη μας. Θα ήταν καλύτερο να τους προσδώσουμε συγκεκριμένη ουσία και περιεχόμενο και να τις συνθέσουμε σε οργανωμένα πακέτα εμπειριών αξιοποιώντας και τις τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο.

Για να γίνει αυτό πρέπει να αφυπνιστούν οι τουριστικοί μας πράκτορες που ως τώρα, εν πολλοίς, παραμένουν, ουσιαστικά, υπάλληλοι του ολιγοψωνίου των tour operator τους οποίους βεβαίως δεν δαιμονοποιώ. Τη δουλειά τους κάνουν. Είναι πελάτες μας και τους θέλουμε. Δεν αρκούν όμως. Για δικό τους συμφέρον, όχι απλά από πατριωτισμό, οι τουριστικοί μας πράκτορες μπορούν να αποκομίσουν μεγάλα οφέλη δημιουργώντας και προσφέροντας πακέτα εναλλακτικού τουρισμού – τουρισμού εμπειριών.

Η κρίση μάς έφερε μια άλλη, μάλλον θετική εξέλιξη: Δεν είμαστε πια η πιο ακριβή χώρα. Η αμείλικτη αγορά μας ανάγκασε να συνετιστούμε και να προσφέρουμε προϊόντα και υπηρεσίες σε λογικές πλέον τιμές. Εξαίρεση βεβαίως αποτελούμε στα μπαρ και τις καφετέριες όπου κερδοσκοπούμε προκλητικά εις βάρος Ελλήνων και ξένων. Εδώ θα χρειαστεί να αντιδράσει ο Έλληνας πολίτης αρνούμενος να πληρώσει € 4.00 και € 5.00 για τον καφέ που κοστίζει 30, άντε 40 λεπτά για να παραχθεί.

Η μεγάλη μας αδυναμία εντοπίζεται στην υστέρηση σε γενικές υποδομές προσβασιμότητας στους τουριστικούς προορισμούς, αεροπορικές συνδέσεις χαμηλού κόστους καθώς και σε ειδικές τουριστικές υποδομές – σε εκείνες δηλαδή τις υποδομές που συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των εμπειριών. Δεν νοείται, η πρόσφατα εισελθούσα στον τουρισμό Πορτογαλία να δέχεται το 30% των ετήσιων αφίξεών της από Νοέμβριο έως Μάρτιο όταν εμείς είμαστε κλειστοί. Πώς τα καταφέρνει; Για παράδειγμα, έχει εκατό περίπου γήπεδα γκολφ και άλλες ανάλογες υποδομές. Εμείς πόσα;

Εδώ βρίσκεται η μεγάλη πρόκληση και η μεγάλη ευκαιρία της πολιτείας. Για να βγούμε από την κρίση δεν αρκούν τα μέτρα σταθεροποίησης που, από μόνα τους, οδηγούν σε περαιτέρω ύφεση. Χρειάζεται ανάπτυξη. Κα μια σοβαρή παράμετρος της ανάπτυξης είναι οι επενδύσεις. Επενδύσεις δημόσιες κα επενδύσεις ιδιωτικές.

Για να ενθαρρυνθεί όμως ο ιδιώτης επενδυτής να ρισκάρει τα χρήματά του, επείγει η δημιουργία ενός σταθερού επενδυτικού περιβάλλοντος, η απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης, η άρση των πάσης φύσεως αντικινήτρων, συμπεριλαμβανομένου και του «κάτι τις» κάτω από το τραπέζι για τον ανάλγητο γραφειοκράτη και, βεβαίως, η εξάλειψη του όρου «ο κύριος 10, 20 ή και 25%».

Σε ότι αφορά τις δημόσιες επενδύσεις: Με πιθανή εξαίρεση περιοχές με σημαντικό αναπτυξιακό έλλειμμα (κυρίως σε παραμεθόριες περιοχές), δεν χρειάζεται πλέον να επιδοτούμε νέες κλίνες. Αν μη τι άλλο, πρέπει να αποσύρουμε χαμηλής ποιότητας κλίνες στις οποίες έχουμε υπερπροσφορά. Αυτό το έκαμαν ήδη οι Ισπανοί με ικανοποιητική επιτυχία.

Ας επενδύσουμε κατά προτεραιότητα σε υποδομές προσβασιμότητας στους τουριστικού προορισμούς και σε ειδικές τουριστικές υποδομές με έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη, αξιοποιώντας και τα μεγάλα αποθέματα δημόσιων ακινήτων που τώρα ερημώνονται, όχι ξεπουλώντας τα αλλά προσφέροντάς τα για μακροχρόνιες μισθώσεις. Σίγουρα θα μας αποδώσουν μεγάλα οφέλη.

Αν κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση, μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι όχι μόνο θα εξέλθουμε από την κρίση, τουλάχιστον καθόσον αφορά στον τουρισμό που, από τη φύση του διαθέτει μεγάλες αντοχές, αλλά και θα έχουμε δυναμική ανάπτυξη προς όφελος και της αγροτικής παραγωγής και των άλλων υπηρεσιών. Αρκεί βεβαίως να μην έχουμε άλλα αρνητικά φαινόμενα (βίαια επεισόδια, αποκλεισμούς των λιμανιών και άλλες αυτοκαταστροφικές πρακτικές) που αμαυρώνουν την εικόνα μας και μας πάνε πίσω στην υποβάθμιση και τη μιζέρια.

Ας δούμε λοιπόν, όλοι μαζί, πολιτικός κόσμος, κυβέρνηση, επιχειρηματικός κόσμος και πολίτες, αυτή την κρίση σαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε τις αστείρευτες δυνάμεις που διαθέτουμε (το έχουμε ξανακάνει) για να βγούμε από την κρίση εξασφαλίζοντας τη μακροχρόνια ευημερία μας, την αξιοπρέπειά μας ως λαός και ως έθνος, αλλά προ παντός, ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας.

Οι προ(σ)κλήσεις για το Αύριο του Ελληνικού Τουρισμού

Η ΡΟΔΟΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

Ανάγκη για Ανασύνθεση του Τουριστικού Προϊόντος και Στρατηγική Marketing

Η Ομιλία του Νίκου Σκουλά, πρ. Υπουργού Τουρισμού

στην Ημερίδα του περιοδικού «Χρήμα και Τουρισμός» της KSD

Ρόδος, 15 Μαΐου 2010

Εν όψει των καταλυτικών και καθόλου ευοίωνων εξελίξεων στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, η διοργάνωση της σημερινής συζήτησης είναι εύστοχη, επίκαιρη αλλά και αναγκαία πρωτοβουλία για το τουριστικό μέλλον της Ελλάδας και, βεβαίως, της Δωδεκανήσου και της Ρόδου.

Νιώθω μεγάλη ικανοποίηση διαπιστώνοντας την παρουσία κορυφαίων παραγόντων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που έχουν λόγο στη διαμόρφωση της τουριστικής πολιτικής.

Προσήλθαν στη σημερινή μας συνάντηση για να συνομιλήσουν, να ακούσουν, να συμπροβληματιστούν και να αξιοποιήσουν, ελπίζω, τα συμπεράσματα που θα προκύψουν, υπό το πρίσμα της συγκυρίας της διεθνούς αλλά, προ παντός, της εγχώριας δομικής κρίσης που μας έχει φέρει στα πρόθυρα της κατάρρευσης

Είναι, πιστεύω, επείγουσα η ανάγκη να πάρουμε αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα και να δεσμευτούμε να δράσουμε για την υλοποίησή τους: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού με διατομεακή συνεννόηση, Ε.Ο.Τ., Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομαρχία, Δήμος, επιχειρηματική και επαγγελματική τουριστική κοινότητα, (και, με τον όρο αυτό, δεν εννοώ μόνον ξενοδόχους και τουριστικούς πράκτορες αλλά όλους όσους επηρεάζουν και ωφελούνται από τον τουρισμό).

Ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την παραγωγή, ιδιαίτερα των αγροτικών προϊόντων, το εμπόριο και τις άλλες υπηρεσίες. Σε τελευταία ανάλυση, ολόκληρη η ελληνική κοινωνία επηρεάζει και επηρεάζεται από τον τουρισμό.

Η επίκληση του αποφθέγματος «ο τουρισμός είναι η ατμομηχανή της οικονομίας» ηχεί ως υποκριτικό και κενό περιεχομένου σύνθημα, όσο αδρανούμε βυθισμένοι στο προσφιλές μας «βόλεμα», αποδίδοντας στους άλλους τις ευθύνες για την προϊούσα κακοδαιμονία μας.

Πιστεύω ειλικρινά ότι βρισκόμαστε στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της μεταπολιτευτικής περιόδου. Πρέπει επειγόντως να ξεκαθαρίσουμε ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν τη σημερινή μας συνάντηση για να διερευνήσουμε μαζί, από πού ερχόμαστε, πού είμαστε, πού θέλουμε να πάμε και πώς θα φτάσουμε εκεί.

Η θεματολογία της Ημερίδας μας περιέχει τρεις βασικές ενότητες:

• Η Ρόδος στο νέο τουριστικό γίγνεσθαι: Ανασύνθεση του τουριστικού προϊόντος και στρατηγική marketing, και

• Ανάπτυξη και επενδυτικές ευκαιρίες στον τουρισμό με έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη, στον αναπτυξιακό νόμο και στην τραπεζική χρηματοδότηση και

• Μεταφορές και τουρισμός: Σχέση αλληλεξάρτησης. Υποδομές και συγκοινωνιακά μέσα που εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στους τουριστικούς προορισμούς.

Για τα τρία αυτά θεματικά πεδία, καταλληλότεροι εμού, διακεκριμένοι επιστήμονες με πλούσια εμπειρία στο αντικείμενό τους, θα μας κάνουν προτάσεις και θα συνομιλήσουν μαζί μας. Από πλευράς μου, επιτρέψτε μου να κάνω μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις πάνω στα δύο σκέλη της πρώτης ενότητας με στόχο να ενθαρρυνθεί ο προβληματισμός και ο διάλογος.

Μέσα απ’ αυτή τη συζήτηση, ελπίζω ότι θα αναδειχθούν και θα προβληθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει η νέα αρχιτεκτονική της διοίκησης και αυτοδιοίκησης για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.

Ας δούμε συνοπτικά την παρούσα κατάσταση: Είναι τοις πάσιν γνωστό ότι ο ελληνικός τουρισμός - και ο τουρισμός της Ρόδου δεν εξαιρείται - διέρχεται περίοδο σοβαρής κρίσης. Μιας βαθειάς οικονομικής, πολιτικής και ηθικής κρίσης που οδήγησε τη χώρα μας στο χείλος της χρεωκοπίας, υπονόμευσε την αξιοπιστία μας και αμαύρωσε την εικόνα μας διεθνώς.

Σαν να μην έφθαναν αυτά, προστέθηκε η αλόγιστη εκδικητική μανία των αδίστακτων κουκουλοφόρων με τις δολοφονίες αθώων εργαζομένων συνανθρώπων μας, η κατάλυση των Νόμων από κακούς συνδικαλιστές που θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους, όπως εκείνοι κακώς τα εννοούν, επιτρέπουν την καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων, συμπεριλαμβανομένης και της παρεμπόδισης ξένων τουριστών να επιβιβαστούν στα κρουαζιερόπλοια που τους έφεραν.

Μετά από όλα αυτά δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι μαζικές ακυρώσεις κρατήσεων και η παγωμάρα που κυριαρχεί στις χώρες προέλευσης τουριστών.

Ευτυχώς, οι επιπτώσεις αυτές είναι αναστρέψιμες, μεσοπρόθεσμα, με την προϋπόθεση ότι αυτή η εμπειρία θα μας κάνει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης και πράξης προκειμένου να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά την ανάσα που μας παρέχει η ενεργοποίηση του μηχανισμού υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αν δούμε τον κίνδυνο που μας απειλεί ως ευκαιρία – τελευταία μάλιστα ευκαιρία - για ν’ αλλάξουμε ρότα. Πιστεύω ότι το μπορούμε.

Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, ας συμφωνήσουμε ότι η κρίση του τουρισμού μας δεν ξεκίνησε με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της δικής μας δομικής κρίσης που σοβούσε από πολλού.

Πολύ πριν, ο τουρισμός μας είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής (value for money) συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Μεσογείου που, για ανάλογο προϊόν (κυρίως τουρισμό παραλίας) έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής - κλάσμα του δικού μας - και επομένως, πολύ χαμηλότερη τιμή.

Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου (το επτάμηνο έγινε πεντάμηνο και συνεχίζεται η συρρίκνωση), η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές, αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα.

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, ποια μπορεί να είναι η οδός διαφυγής από την τουριστική κρίση;

Προφανώς δεν υπαινίσσομαι ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την κύρια προσφορά μας που είναι και θα παραμείνει, για το ορατό μέλλον, ο καλοκαιρινός τουρισμός παραλίας ούτε ότι, έμμεσα έστω, καταγγέλλω ή δαιμονοποιώ τους Tour Operators, τους βασικούς δηλαδή πελάτες μας.

Θεωρώ μάλιστα από απλοϊκή έως παιδαριώδη την παρότρυνση κάποιων νεοφώτιστων να εγκαταλείψουμε το μοντέλο του μαζικού τουρισμού και να στραφούμε εξ ολοκλήρου στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και στην «ήπια» ανάπτυξη ή ακόμα και να ακυρώσουμε όλα τα συμβόλαια “all inclusive”.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, η αγορά δεν λειτουργεί με βάση τη λογική του «παράγω ό,τι θέλω ή ό,τι μπορώ και αυτό πουλάω» (supply push). Αντίθετα, οφείλουμε να παράγουμε και να προσφέρουμε αυτό που ζητά ο φιλοξενούμενος πελάτης, αφού πρώτα διαπιστώσουμε τι είναι αυτό που επιθυμεί και ζητά (demand drivenmarket).

Μπορούμε όμως, συμπληρωματικά, να συνθέσουμε μια εναλλακτική προσφορά ολοκληρωμένων εμπειριών, η οποία έχει και μια ολοένα αυξανόμενη ζήτηση ακόμα και στους καλοκαιρινούς μήνες και, με σύγχρονο marketing, να προσπαθήσουμε να ανακτήσουμε, μερικώς τουλάχιστον, τους χαμένους μήνες της Άνοιξης και του Φθινοπώρου.

Σ' αυτό, θα βοηθηθούμε από τη νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης με λίγους ισχυρούς Δήμους και με την αιρετή Περιφέρεια που θα αναλάβει τον συντονισμό της ανάπτυξης και του marketing σε μια καινούργια στρατηγική συμμαχία με τον ιδιωτικό τομέα. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χάσουμε.

Ας δούμε τώρα ποια είναι τα εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες που, μαζί με το παραδοσιακό, μαζικό, εποχικό μοντέλο, μπορούν να συνθέσουν μια νέα, εμπλουτισμένη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε φιλοξενούμενους επισκέπτες (Έλληνες και ξένους) που αναζητούν ποικίλες εμπειρίες και όχι απλά ξεκούραση στην παραλία.

Η ανασύνθεση αυτή της προσφοράς μας παρουσιάζει δυο πλεονεκτήματα:

• Προσελκύει τουρίστες υψηλότερης μορφωτικής και κοινωνικής στάθμης και, κατά τεκμήριο, ευπορότερους.

• Στοχεύει περισσότερο στην εκτός αιχμής περίοδο, δηλαδή, Μάιο, Απρίλιο, Μάρτιο και ίσως Νοέμβριο.

Όσο για δωδεκάμηνο τουρισμό, ας μη τον αναφέρουμε πια γιατί αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση τη σοβαρότητά μας. Πολύχρονη πικρή εμπειρία με έχει πείσει ότι οι τουριστικοί παράγοντες δεν πιστεύουν στην εφικτότητα αυτού του στόχου και δεν είναι πρόθυμοι να ασχοληθούν σοβαρά μ’ αυτόν. Εκτός αν η δυσπραγία της κρίσης μάς κάνει να αναθεωρήσουμε τη στάση μας.

Η Ρόδος διαθέτει μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που, αν τα συνθέσει και τα προσφέρει σε ολοκληρωμένα προγράμματα εμπειριών, μπορεί να κερδίσει μια ζηλευτή θέση ανάμεσα στους τουριστικούς προορισμούς αλλά και σημαντικά οικονομικά οφέλη όχι μονάχα σε αμιγώς τουριστικά έσοδα αλλά στο σύνολο της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών.

Ποια είναι τα στοιχεία που μπορούμε να αξιοποιήσουμε γι’ αυτόν το σκοπό: Κοντολογίς, όλες εκείνες οι δραστηριότητες εντός και, προ πάντων, εκτός ξενοδοχείων, για την ευχάριστη και επιμορφωτική απασχόληση του χρόνου, όταν οι τουρίστες δεν κολυμπούν ή δεν λιάζονται στην παραλία. Συγκεκριμένα, οι κύριοι τουριστικοί πόροι της Ρόδου είναι:

• Το φυσικό περιβάλλον: Πόροι υψηλής ποιότητας και ιδιαίτερης αισθητικής αξίας, οικοσυστήματα, χλωρίδα και πανίδα που πρέπει να προστατεύονται και να αναδεικνύονται.

• Το πολιτιστικό απόθεμα αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα της Ρόδου και συνίσταται σε αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, μουσεία, ιστορία. 

• Κλασικά και ρωμαϊκά μνημεία και η παλιά πόλη της Ρόδου, η μεγαλύτερη ζωντανή μεσαιωνική πόλη του κόσμου με τη σφραγίδα της Unesco.

• Τοπική παράδοση, καθημερινή ζωή και, κυρίως, γνήσια φιλοξενία, χαμόγελο και ζεστασιά. 

• Τα τοπικά προϊόντα και η αιγαιοπελαγίτικη κουζίνα υψηλής ποιότητας που συνάδουν με το ενδιαφέρον της διεθνούς Κοινότητας για την ποιότητα των τροφίμων και την τοπική γαστρονομία.

Όλα αυτά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα μπορούν να αναδειχθούν σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στο πλαίσιο παραγωγικού συμπλέγματος που αξιοποιεί το σύνολο της παραγωγής η οποία απευθύνεται στην ικανοποίηση της τουριστικής κατανάλωσης (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής τομείς της οικονομίας).

Ειρήσθω εν παρόδω ότι τα προϊόντα του εναλλακτικού τουρισμού πρέπει να προσφέρονται σε μορφή ολοκληρωμένων προγραμμάτων για να χαρίζουν μια συνολική εμπειρία στον φιλοξενούμενο πελάτη.

Ενδεικτικά, απλώς, αναφέρω μορφές εναλλακτικού τουρισμού που μπορεί να προσφέρει η Ρόδος, στοχευμένα, σε ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων:

· Περιηγητικός, Πολιτιστικός, ΙστορικόςΤουρισμός

· Συνεδριακός Τουρισμός

· Γαστρονομικός Τουρισμός

· Οινικός τουρισμός

· Μορφωτικός Τουρισμός

· ΛαογραφικόςΤουρισμός

· Κοινωνικός Τουρισμός

· Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας

· Τουρισμός Υγείας

· Θρησκευτικός Τουρισμός

· Αθλητικός Τουρισμός

· Θαλάσσιος και Καταδυτικός Τουρισμός

· Ορειβατικός Τουρισμός

· Τουρισμός Περιπέτειας

· Αγροτουρισμός

· Οικολογικός και Φυσιολατρικός Τουρισμός

· Τουρισμός Διαχείμασης

· Ποδηλατικός Τουρισμός

· Γεωλογικός Τουρισμός

· Παρατήρηση Πουλιών (Bird watching)

Όλες αυτές οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού και άλλες που δεν ανέφερα, παραμένουν νεκρό γράμμα αν δεν πάψουμε απλά να τις απαριθμούμε και αν δεν ασχοληθούμε ενεργά και συστηματικά προσδίδοντάς τους συγκεκριμένο περιεχόμενο και ουσία.

Όμως δεν αρκεί ένας οι περισσότεροι επιχειρηματίες να παράγουν ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες για τις οποίες μάλιστα υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Χρειάζεται ο ενδιάμεσος κρίκος: οι τουριστικοί πράκτορες που θα τις συνθέσουν σε ολοκληρωμένα προγράμματα και θα τις προσφέρουν ως πακέτα διακοπών σε εξειδικευμένα τουριστικά γραφεία αλλά και σε μεμονωμένους τουρίστες μέσω διαδικτύου.

Δυστυχώς και το λέω με θλίψη, η πλειονότητα των τουριστικών πρακτόρων μας έχουν βολευτεί λειτουργώντας, στην ουσία, ως «υπάλληλοι» του ολιγοψωνίου των μεγάλων χονδρεμπόρων – Tour Operators του εξωτερικού για τον μαζικό τουρισμό της παραλίας. Λίγοι έχουν αφυπνισθεί και κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είμαι βέβαιος ότι οι προσπάθειές τους θα αμειφθούν με ποιοτική πελατεία και οικονομικά οφέλη.

Αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί στην επανεξέταση της στρατηγικής μάρκετινγκ που έχουμε ακολουθήσει έως σήμερα, υπό το φως των ευκαιριών που προσφέρει η νέα Αρχιτεκτονική της Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (αιρετή Περιφέρεια και ένας ισχυρός Δήμος) για ποιοτική αναβάθμιση και δυναμική ανάπτυξη του τουρισμού της Ρόδου σε συνδυασμό με τους άλλους τομείς της οικονομίας.

Προβλήματα όπως

• οι απηρχαιωμένες πρακτικές προβολής γεωγραφικών διαμερισμάτων, αγνώστων στον μέσο Ευρωπαίο δυνητικό τουρίστα, αντί του γνωστού brand «Ρόδος», 

• η συμμετοχή σε έναν υπερβολικό αριθμό ελάσσονος σημασίας τουριστικών εκθέσεων πράγμα που καλύτερα θα μπορούσε να κάνει ο Ε.Ο.Τ. μαζί με τους τουριστικούς επιχειρηματίες, 

• η παραγωγή και διάθεση μεγάλου αριθμού ογκωδών εντύπων που καταλήγουν στους κάδους των αχρήστων, 

• η ανεπάρκεια μηχανισμών υποδοχής και φιλοξενίας διαμορφωτών κοινής γνώμης (δημοσιογράφων τουρισμού και ειδικών θεμάτων, λιανοπωλητών ταξιδιωτικών πρακτόρων, κ.λπ.,

• έλλειψη ενός σοβαρού, δυναμικού portal που θα προβάλλει την Ρόδο και θα δημιουργεί συναλλαγές,

έχουν ως συνέπεια τη μη αποτελεσματική αξιοποίηση της δαπάνης που διατίθεται τόσον από το κράτος όσον και από τους φορείς του ιδιωτικού τομέα για προβολή και διαφήμιση.

Η μεγάλη ευκαιρία για να τρέξουμε δυναμικά μπροστά, βρίσκεται στη νέα αιρετή Περιφέρεια που θα έχει αρμοδιότητες κεντρικής κυβέρνησης για ό,τι αφορά στη Δωδεκάνησο, αλλά και σε έναν ενιαίο, ισχυρό Δήμο Ρόδου με οικονομικούς πόρους, στελέχωση και οικονομίες κλίμακας.

Η νέα Περιφερειακή Διοίκηση θα έχει τη δυνατότητα να διεξάγει έρευνες αγοράς για να εξακριβώνει τις επιθυμίες των δυνητικών επισκεπτών για τα τουριστικά προϊόντα που διαθέτουμε ή και μπορούμε να παράξουμε, διαμορφώνοντας έτσι το τουριστικό “brand” της Ρόδου, αυτό δηλαδή που την ξεχωρίζει και την κάνει αναγνωρίσιμη ως επώνυμο τουριστικό προορισμό.

Πιστεύω πάντως, ότι ακόμα και με αυτές τις αισιόδοξες προοπτικές, για να πάμε πραγματικά μπροστά, απαιτείται μια μεγάλη υπέρβαση. Κατά τα πετυχημένα πρότυπα του εξωτερικού σε πανελλήνια κλίμακα, μια στρατηγική συμμαχία του δημόσιου τομέα από τη μια και της επιχειρηματικής κοινότητας του ιδιωτικού τομέα από την άλλη, με συμμετοχή των δυο πλευρών στη χρηματοδότηση ενός Φορέα Διαχείρισης Προορισμού (D.M.O.).

Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό. Ας αντιγράψουμε τις αποτελεσματικές πρακτικές του εξωτερικού και ας τις προσαρμόσουμε στη δική μας πραγματικότητα και στις δικές μας ανάγκες.

Σε τοπική κλίμακα, η Ρόδος μπορεί να πετύχει ένα τέτοιο εγχείρημα γιατί είναι αρκετά μικρή για να διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία και αρκετά μεγάλη για τις αναγκαίες οικονομίες κλίμακας. Διαθέτει επίσης ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα. Την εμπειρία και την επιτυχημένη πορεία της PROTOUR που αποτελεί ήδη πανελλήνιο υπόδειγμα καλής πρακτικής.

Αυτή είναι η μεγάλη μας πρόσκληση – πρόκληση και η μεγάλη μας ευκαιρία. Ας μην την αφήσουμε να πάει χαμένη.

Άλλες αναγκαίες προϋποθέσεις για την ποθητή ανάκαμψη, είναι:

• Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ενίσχυση ψηφιακών εφαρμογών για την αποτελεσματικότερη προβολή της τουριστικής προσφοράς και την πραγματοποίηση συναλλαγών online. Οι τουριστικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες, έχουν πολλά να ωφεληθούν από τις εφαρμογές της ψηφιακής τεχνολογίας - ιδιαίτερα του Internet με τη δημιουργία δυναμικών, διαδραστικών portals και μάλιστα στις πιο εξελιγμένες εφαρμογές της νέας γενιάς (Web-2, Adwords, Facebook, κ.λπ). Η αξιοποίηση των εφαρμογών της ψηφιακής τεχνολογίας διευκολύνει την απ’ ευθείας επαφή με δυνητικούς πελάτες στα πέρατα του κόσμου και μειώνει την εξάρτηση από τους μεγάλους tour operators του μαζικού τουρισμού.

• Η Ενδυνάμωση των προγραμμάτων Εσωτερικού και Κοινωνικού Τουρισμού: Μπορούμε και θα δημιουργήσουμε ειδικά προγράμματα για την ενίσχυση του Εσωτερικού Τουρισμού και την παροχή της δυνατότητας στους Έλληνες και τις Ελληνίδες να γνωρίσουν τον τόπο τους και να απολαύσουν διακοπές σ’ αυτόν, με όρους, τουλάχιστον ίσους με εκείνους που ισχύουν για τον εισερχόμενο τουρισμό. Επίσης, πέραν των υπαρχόντων προγραμμάτων Κοινωνικού Τουρισμού της Εργατικής Εστίας και του Ο.Γ.Α., θα επαναφέρουμε σε ισχύ το πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού που πρώτοι εισαγάγαμε, δίνοντας την ευκαιρία σε χιλιάδες άπορους και ανήμπορους να εργαστούν πολίτες να απολαύσουν δωρεάν διακοπές. 

• Η ανάληψη πρωτοβουλιών για την κατοχύρωση της αειφορίας της τουριστικής ανάπτυξης, με βάση την αρχή της «πράσινης οικονομίας» και μέτρα προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος με έμφαση στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (αιολική ενέργεια, φωτοβολταϊκά, γεωθερμία, κ.λπ).

Για μας η πράσινη ανάπτυξη είναι μια νέου είδους πρωτοποριακή ανάπτυξη όπου το περιβάλλον, η ποιότητα και ο σεβασμός στον άνθρωπο δεν είναι απλά μια παράμετρος ή μια ακόμα τομεακή πολιτική αλλά ο κύριος άξονας και η βάση ενός ολοκληρωμένου εναλλακτικού αναπτυξιακού σχεδίου της χώρας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Για μας, η εφαρμογή μιας αποτελεσματικής τουριστικής πολιτικής και οι στόχοι της προστασίας και την ανάδειξης του Περιβάλλοντος, της Πολιτιστικής μας κληρονομιάς αλλά και της σύγχρονης Πολιτιστικής παραγωγής, όχι μόνο δεν αποτελούν στόχους που αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντιθέτως, δρουν συμπληρωματικά.

Στην πράξη, ο Πολιτισμός μας, οι ανθρώπινες αξίες, ο τρόπος ζωής του λαού μας, το περιβάλλον και η προστατευμένη φύση, αποτελούν τους βασικούς πόρους πάνω στους οποίους στηρίζεται ο Τουρισμός για την μακροπρόθεσμη οικονομική του ανάπτυξη.

Αυτή η αντίληψη, καθιστά αναγκαία, τόσο την ύπαρξη και καλλιέργεια μιας περιβαλλοντικής ευαισθησίας η οποία θα διατρέχει τις πολιτικές του Τουρισμού, όσο και τις παράλληλες ενέργειες αξιοποίησης των πολιτιστικών πόρων της χώρας προς όφελος του Τουρισμού.

Με δεδομένη την εξάρτηση του ελληνικού τουρισμού από την αεροπορική μεταφορά (τέσσερις στους πέντε τουρίστες αφικνούνται αεροπορικώς) και τη μεγάλη χρονοαπόσταση που μας χωρίζει από τις χώρες της κύριας πελατείας μας, οφείλουμε να ενθαρρύνουμε με κίνητρα, την απ’ ευθείας αεροπορική σύνδεση των μεγάλων πόλεων της Ευρώπης με τους κύριους τουριστικούς προορισμούς της Περιφέρειας με έμφαση στους Low Cost Carriers (LCC) και ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο.

Η Συνεργασία Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα: Βλέπω τον ιδιωτικό τομέα όχι ως αναξιόπιστο «αντίπαλο» αλλά ως εταίρο και συνεργάτη του δημόσιου τομέα. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να επιδιώξουμε μια στρατηγική συμμαχία με τους εκπροσώπους των τουριστικών επιχειρήσεων, των εργαζόμενων και των κοινωνικών φορέων. Η στρατηγική αυτή συμμαχία μπορεί να πάρει μορφή συγκεκριμένου φορέα όπως, λ.χ., η «Maison de la France», για τις από κοινού δράσεις marketing και προβολής, η οποία έχει επιτύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Για να ανακάμψει ο τουρισμός και να αποκτήσει τη χαμένη του ανταγωνιστικότητα, ο μοναδικός δρόμος που μας προσφέρεται είναι ο εμπλουτισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού μας προϊόντος και αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη υψηλού επιπέδου διευθυντικών στελεχών και καλά εκπαιδευμένων υπαλλήλων σε σύνδεση με την αγορά εργασίας.

Επείγει επομένως η εκ βάθρων αναδιάρθρωση της Τουριστικής Παιδείας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών Πανεπιστημιακών Σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη καθιέρωση ποιοτικών προτύπων, νομοθετική κατοχύρωση, εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, για να υπάρξει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα.

Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα που θα επιδιώκει την παραγωγή στελεχών, με τουριστική παιδεία, τουριστική συνείδηση και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, θα πρέπει στοχεύει παραλλήλως και στη δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων στον Τουρισμό.

Ας μην ξεχνάμε: Ο πιο πολύτιμος τουριστικός μας πόρος είναι οι άνθρωποι που υποδέχονται και φιλοξενούν τους επισκέπτες μας, Έλληνες και ξένους, με επαγγελματική επάρκεια, με αρχοντιά και ανθρώπινη ευαισθησία.

Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα τρία-τέσσερα και περισσότερα χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό. Γι’ αυτό, ας μη μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια, περιμένοντας τον «από μηχανής Θεό» που δεν θα έρθει. Ας ενεργοποιηθούμε με ομαδικότητα και συντονισμένες ενέργειες. Κράτος, ιδιωτικός τομέας, Τοπική Αυτοδιοίκηση, εργαζόμενοι, τουριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, ολόκληρη η κοινωνία. Έτσι, όχι μονάχα θα μπορέσουμε να ελπίσουμε στην έξοδο από την κρίση, αλλά και στη μακροπρόθεσμη ποιοτική ανάπτυξη του τουρισμού μας.

Ομιλία του Νίκου Ε. Σκουλά, Προέδρου του ΜΙΝΩΙΚΟΥ ΚΟΛΕΓΙΟΥ τ. Υπουργού Τουρισμού στη «Γιορτή Κρητικού Κρασιού και Τοπικών Παραδοσιακών Προϊόντων» στον Δημοτικό Κήπο Ρεθύμνου

26 Μαΐου 2009

Οινικός και Γαστρονομικός Τουρισμός στην Κρήτη,μείζον ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. 

Η πρωτοβουλία του Δήμου Ρεθύμνης, να προχωρήσει στην αναβίωση και την ανανέωση του μακροβιότερου θεσμού του, της Γιορτής Κρασιού, αποτελεί μια αξιόλογη ενέργεια που προδίδει ευαισθησία και σεβασμό για την πολιτιστική μας παράδοση αλλά και πρακτικό πνεύμα, με την αξιοποίηση της οινικής και γαστρονομικής μας προσφοράς για την προβολή και προώθηση του τουρισμού μας και των προϊόντων που τον υποστηρίζουν. Αξίζουν συγχαρητήρια στους διοργανωτές που αποδεικνύουν έμπρακτα ότι οι Ρεθυμνιώτες μπορούν να συνεργούν για το κοινό καλό.

Το πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων δρώμενων, διαλέξεων, ενημερωτικών συναντήσεων, θεατρικών, μουσικών και χορευτικών εκδηλώσεων πέρα από την αναψυχή και τη διασκέδαση, μας παρέχει την ευκαιρία να ανταλλάξουμε πληροφορίες και απόψεις και, από κοινού, να διαμορφώσουμε προτάσεις για την καλύτερη αξιοποίηση των σημαντικών αυτών συγκριτικών πλεονεκτημάτων μας προς όφελος της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της Κρήτης.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο Τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης της Κρήτης. Δεν είναι όμως αυτοτελής τομέας. Βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με την παραγωγή (προϊόντα και άλλες υπηρεσίες), με τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Όλα αυτά αποτελούν ένα ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα με καταλυτική επίδραση στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και επηρεάζονται έντονα από τη σοβούσα οικονομική και πολιτική κρίση Είναι βέβαια αυτονόητο ότι, κάτω από την τρέχουσα συγκυρία, η συζήτησή μας πρέπει να διεξαχθεί υπό το πρίσμα της σοβούσας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Η κρίση αυτή εκκολάφτηκε σταδιακά, την τελευταία οκταετία, πυροδοτήθηκε πριν από ένα περίπου χρόνο στις Η.Π.Α. και εξαπλώθηκε με εκπληκτική ταχύτητα στον υπόλοιπο κόσμο με σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στις διεθνείς χρηματαγορές, στην παγκόσμια, στην Ευρωπαϊκή και, βεβαίως, στην ελληνική οικονομία.

Η κρίση οδηγεί σε βαθιά ύφεση, με έντονες πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις και χαρακτηρίζεται από υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και δημόσιο χρέος, έλλειψη ρευστότητας για τις επιχειρήσεις, εντεινόμενη ανεργία, υπονόμευση της εμπιστοσύνης των πολιτών στις ρυθμιστικές αρχές της αγοράς, αβεβαιότητα, ανασφάλεια και δυσπιστία στους θεσμούς και στις πολιτικές ηγεσίες.

Για μας, οι πλήρεις επιπτώσεις της κρίσης στην πραγματική οικονομία, δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί. Ο πανικός και η απαισιόδοξη ψυχολογία που έχει δημιουργηθεί, συμβάλλει σε σημαντική μείωση της κατανάλωσης, μείωση των δημόσιων εσόδων από Φ.Π.Α. και φορολογητέα ύλη, μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης. Και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται.

Έχει γίνει πια κατανοητό από τους πλείστους Έλληνες ότι τα υψηλά ποσοστά του ρυθμού ανάπτυξης για τα οποία επαιρόμασταν, αντιπροσώπευαν, στην ουσία, «πλασματική ανάπτυξη» γιατί αυτά τα ποσοστά ήταν αποτέλεσμα υπερκατανάλωσης και εισροών από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα μεγάλα έργα που όμως έχουν ημερομηνία λήξης. Η πραγματική ανάπτυξη είναι συνήθως αποτέλεσμα δυναμικής παραγωγής, εξαγωγών και ιδιωτικών επενδύσεων και, προφανώς, στους τρεις αυτούς τομείς, υστερούμε απελπιστικά.

Αυτό που λειτουργεί για μας ως ασπίδα, μερικής έστω προστασίας, κατά ειρωνική συγκυρία, είναι το γεγονός ότι γύρω στο 40% της οικονομικής μας δραστηριότητας είναι παραοικονομία. Πολλά βέβαια θα εξαρτηθούν από την πορεία του Τουρισμού.

Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση πως o ελληνικός τουρισμός διέρχεται μια δύσκολη περίοδο.Πρόκειται για μια σοβαρή κρίση που, για μας, έχει τρεις ξεχωριστές διαστάσεις οι οποίες, συγκυριακά, συγκλίνουν στην ίδια αρνητική κατεύθυνση: α) Αυτή καθαυτή την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, β) τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα του τουρισμού μας και γ) την αρνητική εικόνα της χώρας μας, ως συνέπεια των καταστροφικών επεισοδίων στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις της Ελλάδος και της συνεχιζόμενης παραβατικότητας.

Πολύ πριν ακόμα ξεσπάσει η παγκόσμια οικονομική κρίση, ο ελληνικός τουρισμός είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής (value for money), συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το ίδιο μαζικό, παραθεριστικό (και, κατά συνέπεια, εποχικό) τουριστικό προϊόν, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και επομένως, πολύ χαμηλότερη τιμή.

Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας – που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές, αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα.

Δυστυχώς, τόσο οι αναπτυγμένες παραδοσιακές χώρες προέλευσης του ελληνικού τουρισμού (Γερμανοί και Βρετανοί αποτελούν το ήμισυ περίπου των τουριστικών μας αφίξεων), όσο και οι αναδυόμενες αγορές, βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με διογκούμενη ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους.

Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι η υποτίμηση των νομισμάτων πολλών από τις χώρες-μέλη της Ε.Ε, εκτός Ευρωζώνης και της Ανατολικής Ευρώπης καθώς και των ανταγωνιστών μας στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό κάνει ακριβό το τουριστικό μας προϊόν για τους πελάτες μας απ’ αυτές τις χώρες και φθηνότερο το προϊόν των ανταγωνιστών μας.

Κάτω απ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, κατά τη γνώμη μου, μόνη πιθανή οδός διαφυγής, είναι η προσέλκυση τουριστών πολύ υψηλών προδιαγραφών και εισοδημάτων που δεν πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση.

Πριν καν όμως πάρουμε οποιαδήποτε πρωτοβουλία για να πορευτούμε ομαλά σ’ αυτόν το δρόμο, αναγκαία προϋπόθεση είναι να ληφθούν άμεσα μέτρα για τη βραχυπρόθεσμη επιβίωση των τουριστικών και των άλλων επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων.

Αφού λοιπόν το παραδοσιακό και κουρασμένο πια τουριστικό προϊόν που προσφέρουμε, απώλεσε την ανταγωνιστικότητά του, είναι βασική αρχή του marketing η επανατοποθέτηση στην τουριστική αγορά με νέα προϊόντα και υπηρεσίες.

Επείγει, επομένως, η επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά, με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά, που θα απευθύνεται σε πιο ενήμερους, πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και μάλιστα για 12 μήνες το χρόνο.

Αυτό προϋποθέτει τη σταδιακή αλλά σύντομη, κατά το δυνατόν, μετάβαση από τον μαζικό, παραθεριστικό τουρισμό της παραλίας, (ο οποίος πάντως θα συνεχίσει να είναι ένα από τα βασικά μας προϊόντα), στον θεματικό – εναλλακτικό τουρισμό. Οι ειδικές μορφές τουρισμού, ιδιαίτερα οι ήπιες μορφές μπορούν να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στη σύνθεση και προσφορά μιας συνολικής εμπειρίας στον φιλοξενούμενο επισκέπτη. Πρέπει όμως να πάψουμε απλά να απαριθμούμε τις διάφορες εναλλακτικές μορφές τουρισμού και να τους προσδώσουμε συγκεκριμένο και ουσιαστικό περιεχόμενο καθώς τις εντάσσουμε σε ολοκληρωμένα προγράμματα.

Για τον σκοπό αυτό, η Κρήτη διαθέτει πλούσιους τουριστικούς πόρους: Φυσικό περιβάλλον, πολιτιστικό απόθεμα, πλούσια παραγωγή τοπικών προϊόντων, το Κρητικό διατροφικό πρότυπο, ποιοτικές μονάδες φιλοξενίας και καλές υπηρεσίες από ορισμένες κατηγορίες επαγγελματιών.

Η τουριστική και η εν γένει οικονομική ανάπτυξη της Κρήτης, πρέπει να βασίζεται στην αρχή της αειφορίας και της «πράσινης οικονομίας» με μέτρα προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, με έμφαση στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας (αιολική ενέργεια, φωτοβολταϊκά, γεωθερμία, κ.λπ).

Η πράσινη ανάπτυξη είναι μια νέου είδους πρωτοποριακή ανάπτυξη όπου το περιβάλλον, η ποιότητα και ο σεβασμός στον άνθρωπο δεν είναι απλά μια παράμετρος ή μια ακόμα τομεακή πολιτική αλλά ο κύριος άξονας και η βάση ενός ολοκληρωμένου εναλλακτικού αναπτυξιακού σχεδίου της χώρας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Πρέπει όλοι να κατανοήσουμε ότι η τουριστική ανάπτυξη και η προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς αλλά και της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής, αποτελούν στόχους που όχι μόνο δεν αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντιθέτως, δρουν συμπληρωματικά και αλληλοενισχύονται.

Στην πράξη, ο πολιτισμός μας, οι ανθρώπινες αξίες, ο τρόπος ζωής του λαού μας, το περιβάλλον και η προστατευμένη φύση, αποτελούν τους βασικούς πόρους πάνω στους οποίους στηρίζεται ο Τουρισμός για την μακροπρόθεσμη οικονομική του ανάπτυξη.

Αυτή η αντίληψη, καθιστά αναγκαία, τόσο την ύπαρξη και καλλιέργεια μιας περιβαλλοντικής ευαισθησίας η οποία θα διατρέχει τις πολιτικές του τουρισμού, όσο και τις παράλληλες ενέργειες αξιοποίησης των πολιτιστικών και φυσικών πόρων της χώρας προς όφελος του τουρισμού που, όπως προανέφερα, είναι οι ακόλουθοι:

• Το φυσικό περιβάλλον: Πόροι υψηλής ποιότητας και αξίας είναι τα φαράγγια, τα σπήλαια, οι ορεινοί όγκοι, οι μοναδικές παραλίες, η χλωρίδα και πανίδα.
• Το πολιτιστικό απόθεμα αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα της Κρήτης και συνίσταται σε αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, μουσεία, ιστορία, τοπική παράδοση, καθημερινή ζωή και, κυρίως, γνήσια φιλοξενία, χαμόγελο και ζεστασιά.
• Τα τοπικά προϊόντα υψηλής ποιότητας που συνάδουν με το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για την ποιότητα των τροφίμων και την τοπική γαστρονομία.
• Το Κρητικό διατροφικό πρότυπο που απολαμβάνει παγκόσμιας αναγνώρισης, είναι ένας πολύτιμος τουριστικός πόρος που, δυστυχώς, παραμένει σχετικά ανεκμετάλλευτος. Είναι γνωστό ότι μεταξύ των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, κορυφαίο ρόλο έχει ο γαστρονομικός τουρισμός. Πράγματι, η γεύση αποτελεί πολύτιμο στοιχείο του πολιτισμού μιας χώρας ή μιας περιοχής. Ιδιαίτερα, η παραδοσιακή κουζίνα, και η οινική παράδοση, ως μείζον συνθετικό της τουριστικής προσφοράς, μπορεί να είναι σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και μπορεί να συμβάλει στην απορρόφηση και προβολή των προϊόντων της κρητικής παραγωγής. 

Στα προϊόντα αυτά περιλαμβάνονται:

Tα προϊόντα ελιάς (ελαιόλαδο, ελιές, πολτός ελιάς, κ.λπ.), κρητικές ποικιλίες κρασιών και τσικουδιά, φρούτα και λαχανικά, γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα (ποικιλίες τυριών, ανθόγαλο, γιαούρτι, κ.λπ.), παξιμάδια, και άλλα αρτοσκευάσματα (καλιτσούνια, μυζηθρόπιτες, χορτόπιτες, μουστοκούλουρα κ.λπ), μέλι, αρωματικά φυτά, κ.ο.κ.)

Σ’ αυτή την προσπάθεια, ο πολιτισμός της γεύσης και του οίνου, μαζί με τις άλλες εναλλακτικές μορφές τουρισμού, μπορεί να έχει πρωταρχικό ρόλο. Το Κρητικό διατροφικό πρότυπο, η Κρητική κουζίνα, σε αρμονική σύνδεση με τον Κρητικό αμπελώνα, αποτελούν πολύτιμους αν και παραμελημένους τουριστικούς πόρους.

Διαθέτουμε εξαιρετικές ποικιλίες κρασιών. Τα τελευταία 15 χρόνια, μερακλήδες και επιστημονικά καταρτισμένοι οινοποιοί έχουν κάνει μεγάλα ποιοτικά άλματα στην αξιοποίηση του Κρητικού αμπελώνα. Η αναβίωση παραμελημένων ή και εντελώς ξεχασμένων δικών μας παραδοσιακών ποικιλιών (κοτσιφάλι, μαντηλάρι, λιάτικο, βιδιανό, πλυτό, μαλβαζία, κ.ά) είναι ένα αξιόλογο επίτευγμα που τιμά τους πρωταγωνιστές του.

Η Ελληνική Ακαδημία Γεύσης (με το Δίκτυο Πιστοποιημένων Εστιατορίων Κρητικής διατροφής) και το Δίκτυο Οινοποιών Κρήτης (με τους Δρόμους του Κρασιού) που συνεργάζονται στενά για τη διατήρηση, ανάδειξη και προβολή της διατροφικής και οινικής μας παράδοσης μπορούν να βοηθήσουν.

Οι ξενοδόχοι, οι εστιάτορες και οι άλλοι τουριστικοί επιχειρηματίες που θα ζητήσουν και θα εκμεταλλευτούν τη βοήθειά τους, αναμφίβολα θα αντλήσουν σημαντικά οφέλη. Πράγματι, ο Οινικός Τουρισμός μπορεί να δώσει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Κρήτη. Στο υποσυνείδητό μας και στις καθημερινές μας συνήθειες, η τσικουδιά είναι το κυρίαρχο πιοτό στο κέρασμα στο σπίτι, στο καφενείο, στην παρέα, στη ρακοβεγγέρα, στο γλέντι ή ως ορεκτικό πριν το φαγητό και χωνευτικό μετά.

Δεν μπορώ να σκεφτώ κανένα ποτό και κανένα έδεσμα που συμβολίζει καλύτερα τον τρόπο ζωής των Κρητικών και παίζει πιο κεντρικό ρόλο στις παρέες, στην παράδοση και στην κοινωνική μας ζωή, όσο η τσικουδιά.

Είναι το αγνό απόσταγμα από το τσίκουδο του σταφυλιού (το στέμφυλο), χωρίς προσθετικά που αλλοιώνουν το γνήσιο άρωμα της ποικιλίας της αμπέλου από την οποία παίρνει την ιδιαίτερη ταυτότητά του.

Η πολύχρονη εμπειρία μου στον τουρισμό με έχει πείσει πως ο τουρίστας, εγχώριος ή ξένος, δεν έρχεται μονάχα για τον ήλιο, τη θάλασσα ή το φυσικό κάλλος του τόπου μας. Αυτά τα βρίσκει και αλλού και μάλιστα πολύ φθηνότερα. Έρχεται κυρίως για να βιώσει και να μοιραστεί την αρχοντική απλότητα των Κρητών, την αγνή, πηγαία φιλοξενία και τον δικό μας μοναδικό τρόπο ζωής, να αισθανθεί την κρητική ψυχή. Αν αξιοποιήσουμε αυτό το πλεονέκτημα ως τουριστικό πόρο, έχουμε πολλά να ωφεληθούμε.

Η Κρήτη παράγει πλέον μεγάλες ποσότητες ποιοτικής τσικουδιάς και διεκδικεί μια εξέχουσα θέση ανάμεσα στα ανταγωνιστικά οινοπνευματώδη ποτά όπως το akvavit των Σκανδιναβών, τη slivovica των Βαλκανίων και τη vodka των Ανατολικοευρωπαίων (προϊόντα πατάτας, δαμάσκηνων ή δημητριακών).

Ας τιμήσουμε πρώτα εμείς και ας διαδώσουμε το ερωτικό ποτό της Κρήτης που αναδεικνύει την αγάπη μας για τη ζωή και τον πλούσιο ψυχισμό μας,

Για την αποτελεσματική προβολή και διάθεση αυτών των προϊόντων, προαπαιτούνται:

• Παραγωγή και τυποποίηση ποιοτικών και επώνυμων προϊόντων (ονομασίας προελεύσεως, γεωγραφικής ένδειξης, βιολογικά προϊόντα, κ.λπ.).
• Τοπικές συνεργασίες μεταξύ τουριστικών επιχειρηματιών, παραγωγών και τυποποιητών σε μορφές cluster (με συνειδητοποίηση της αλήθειας πως ο διπλανός μας δεν είναι ανταγωνιστής αλλά συνεργάτης και σύμμαχος).
• Εξωστρεφές και δυναμικό διεθνές marketing με ευαισθησία και συνέπεια στον πελάτη. Δεν αρκεί να παράγουμε καλά προϊόντα. Ο ανταγωνισμός είναι σκληρός και η αγορά αμείλικτη. Δεν θα έρθουν να μας τα ζητήσουν. Οφείλουμε να πάμε στους πελάτες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αξιοποιώντας τις σύγχρονες αρχές του marketing και των πωλήσεων. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε το πολιτιστικό μας υπόβαθρο, επενδύοντας τα προϊόντα μας με τον μύθο που τα περιβάλλει, τη λαογραφία και τη σύγχρονη μαγειρική τέχνη. 

Πρέπει, παράλληλα, να ανατρέψουμε την παραπλανητική τακτική αυτών που ισχυρίζονται ότι Κρητική Διατροφή και Μεσογειακή Διατροφή είναι το ίδιο πράγμα. Η αλήθεια είναι ότι βάση της Μεσογειακής Διατροφής είναι η Κρητική Διατροφή. Δεν συμβαίνει όμως και το αντίθετο. Η «Μεσογειακή» όπως εφαρμόζεται (βεβαρημένη με πολλά ζωικά λίπη) είναι μια παραποιημένη και ίσως επικίνδυνη αντιγραφή της Κρητικής.

Στην Κρήτη της παλιάς εποχής, δεν υπήρξε κάποιος επιστημονικός εγκέφαλος που σχεδίασε τη σωστή κρητική διατροφή. Αυτή ξεπήδησε αυτόματα από τις κλιματολογικές συνθήκες, από τις συνθήκες και τον τρόπο παραγωγής και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της Κρήτης σε συνδυασμό, βέβαια, με την καθημερινή και συνεχή άσκηση που επέβαλλε η ανάγκη να περπατούν για να καλλιεργούν τα χωράφια τους οι αγρότες και να φροντίζουν τα αιγοπρόβατά τους οι κτηνοτρόφοι.

Κατά τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί αξιοσημείωτες εξελίξεις στην Κρήτη, οι οποίες προμηνύουν ένα ελπιδοφόρο μέλλον για τον τουρισμό και τα τοπικά προϊόντα της. Έχουν αναπτυχθεί πετυχημένα Εθελοντικά Δίκτυα και Επαγγελματικές Συνεργασίες, μεταξύ των οποίων

• Η Ελληνική Ακαδημία Γεύσης που κατά τα τελευταία δώδεκα χρόνια εργάστηκε για την τεκμηρίωση, διάσωση και ανάδειξη της κρητικής παραδοσιακής κουζίνας και του κρητικού διατροφικού προτύπου. Δημιούργησε και διατηρεί την επιστημονική επίβλεψη για το αυτορρυθμιζόμενο Δίκτυο Εστιατορίων, Ταβερνών και άλλων χώρων μαζικής εστίασης «ConCred(Conserving Cretan Diet), με υψηλά και αυστηρά εφαρμοζόμενα ποιοτικά standards με αποκλειστική χρήση Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιόλαδου.
• Το Δίκτυο Οινοποιών Χανίων & Ρεθύμνης και Δίκτυο Οινοποιών Νομού Ηρακλείου με εξαιρετικά επιτεύγματα στην αναβάθμιση του κρητικού αμπελώνα και την αναβίωση και ανάδειξη σημαντικών όσο και ξεχασμένων τοπικών ποικιλιών και τη δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού με πολλά επισκέψιμα Οινοποιεία.
• Ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος Εναλλακτικού Τουρισμού που ενοποιεί τα οικολογικά αγροτουρισικά συγκροτήματα φιλοξενίας, διατροφής και λαογραφικού ενδιαφέροντος, ιδιαίτερα στην ενδοχώρα, με την καθιέρωση υψηλών ποιοτικών προτύπων και την εξασφάλιση της ενιαίας προβολής τους.
• Το Δίκτυο Κρητικής Γαστρονομίας και Πολιτισμού Δυτικής Κρήτης που εδρεύει και υποστηρίζεται από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (Μ.Α.Ι.Χ) και έχει αναπτύξει σημαντική δράση.
• Ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Κρήτης ο οποίος, από την ίδρυσή του το 1995 προβαίνει σε ενέργειες που πρωταρχικό σκοπό έχουν την προβολή και προώθηση των Κρητικών εξαγωγικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό. Αριθμεί 170 εξαγωγικές επιχειρήσεις – μέλη από όλη την Κρήτη, ενημερώνει τις επιχειρήσεις και προωθεί την εφαρμογή του Προγράμματος Cretacert, τις δράσεις του και τους άμεσους στόχους του.
• Τα άτυπα αλλά πολύ ουσιαστικά Δίκτυα Τυροκόμων, Παξιμαδοποιών και άλλων ομάδων παραγωγών.
• Πρόσφατα ιδρύθηκε από τις τέσσερις Νομαρχίες της Κρήτης το «Κρητικό Σύμφωνο Ποιότητας» που εδρεύει στο Ρέθυμνο, με σκοπούς, μεταξύ άλλων, την ανάδειξη της κρητικής διατροφής ως μέσου ευζωίας και την εξασφάλιση της κατανάλωσης των κρητικών προϊόντων. Κατά την πλήρη ανάπτυξή του, το Σύμφωνο Ποιότητος αναμένεται να διαδραματίσει σημαντικό συντονιστικό ρόλο για τα Δίκτυα και την προβολή και προώθηση του τουρισμού και των τοπικά παραγόμενων προϊόντων.

Είναι βέβαιο ότι όλες αυτές οι πρωτοβουλίες, με τον κατάλληλο συντονισμό των δράσεών τους και την υποστήριξη του κράτους και των περιφερειακών και τοπικών δημόσιων φορέων μπορούν να οδηγήσουν σε μια νέα εποχή για την ανάπτυξη της Κρήτης.

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι ο ξένος και Έλληνας επισκέπτης της Κρήτης, εκτός από τα αξιοθέατα, έρχεται να γνωρίσει τους ανθρώπους της και να μοιραστεί τον τρόπο ζωής μας. Αυτό προφανώς σημαίνει επαφή με τους ανθρώπους και τον πολιτισμό τους, τη λαογραφία και, βεβαίως, την αυθεντική κουζίνα τους. Σημαίνει, επίσης, αξιοποίηση του μεγάλου πλεονεκτήματός μας: της απλόχερης, αρχοντικής Κρητικής φιλοξενίας αλλά και μεγάλης δόσης επαγγελματισμού.

Ας προσέξουμε τις αδυναμίες μας: Υποδομές προσπελασιμότητας στους τουριστικούς τόπους, έλλειψη τουριστικής συνείδησης και παροχή χαμηλού επιπέδου υπηρεσιών σε πολλούς εκτός ξενοδοχείων χώρους, ανεπάρκεια εξειδικευμένων στελεχών με άρτιες τεχνικές δεξιότητες και οδυνηρή έλλειψη στελεχών με πανεπιστημιακού επιπέδου παιδεία και εκπαίδευση. Για να ανακάμψει ο τουρισμός και να αποκτήσει τη χαμένη ανταγωνιστικότητά του, ο μοναδικός δρόμος που μας προσφέρεται είναι ο εμπλουτισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού μας προϊόντος και αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη υψηλού επιπέδου διευθυντικών στελεχών και καλά εκπαιδευμένων υπαλλήλων σε σύνδεση με την αγορά εργασίας.

Αυτό υπαγορεύει την εκ βάθρων αναδιάρθρωση της Τουριστικής Παιδείας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών Πανεπιστημιακών Σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη καθιέρωση ποιοτικών προτύπων, νομοθετική κατοχύρωση, εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών Κ.Ε.Σ., Ι.Ε.Κ. και Κολεγίων, για να μπει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα. Είναι προφανές ότι το υπάρχον καθεστώς παράγει στρατιές πτυχιούχων οι πλείστοι των οποίων οδηγούνται στην έρημο της ανεργίας.

Τα δημόσια ιδρύματα παροχής Ανώτατης Παιδείας (ΑΕΙ, ΤΕΙ) πρέπει να αναβαθμιστούν και να χρηματοδοτηθούν επαρκώς, προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη δημιουργίας ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών, που θα κατευθύνουν την ποιοτική τουριστική ανάπτυξη την οποία επιδιώκουμε.

Η Ελλάδα διαθέτει ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και μπορεί να γίνει διεθνής προορισμός για την Τουριστική και Ξενοδοχειακή Εκπαίδευση. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, τη συγκράτηση της εξόδου φοιτητών και συναλλάγματος στο εξωτερικό, την προσέλκυση ξένων φοιτητών για σπουδές στην Ελλάδα και την αναβάθμιση της ποιότητας του Τουρισμού μας.

Στα ουσιώδη χαρακτηριστικά αυτής της αναδιάρθρωσης πρέπει να περιλαμβάνονται η υποχρεωτική παρακολούθηση, η υποχρεωτική αλλά αμειβόμενη εξάσκηση στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ και η αξιολόγηση διδασκόντων και διδασκομένων.

Αυτό ακριβώς κάνει το Αγγλόφωνο Εκπαιδευτικό ίδρυμα Minoan International College το οποίο εκπροσωπώ, καθώς προσφέρει προγράμματα τριετών σπουδών στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και το Τουριστικό και Ξενοδοχειακό Μάνατζμεντ.

Συμπερασματικά:

Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό και την οικονομία της Κρήτης γενικότερα. Γι’ αυτό, ας μη μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια, περιμένοντας τον «από μηχανής Θεό» που δεν θα έρθει. Ας ενεργοποιηθούμε με ομαδικότητα και συντονισμένες ενέργειες. Κράτος, ιδιωτικός τομέας, Τοπική Αυτοδιοίκηση, εργαζόμενοι, τουριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, παραγωγοί, τυποποιητές, εκπαιδευτική κοινότητα, ολόκληρη η κοινωνία. Έτσι, όχι μονάχα θα μπορέσουμε να ελπίσουμε στην έξοδο από την κρίση, αλλά και στη μακροπρόθεσμη ποιοτική ανάπτυξη του τουρισμού και τοπικής παραγωγής μας.

Ο τουρισμός δεν θα μείνει αλώβητος

Άρθρο του Νίκου Ε. Σκουλά,

Προέδρου του Minoan International College, 

πρ. Υπουργού Τουρισμού

στην εφημερίδα ΤΟΛΜΗ 

Κατά τη γνώμη μου, η κρίση την οποία διέρχεται ο τουρισμός μας σήμερα θα έχει ασυνήθιστα μεγάλη ένταση αλλά και διάρκεια. Είναι μια σοβαρή κρίση με τρεις ξεχωριστές διαστάσεις που συγκυριακά συγκλίνουν στην ίδια αρνητική κατεύθυνση με απρόβλεπτες αρνητικές επιπτώσεις, από την οποία, πάντως, αποκλείεται να βγούμε αλώβητοι. Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται στις εξής διαπιστώσεις:

1. Είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τεράστια πλανητική χρηματοπιστωτική κρίση που, σε απόλυτα μεγέθη, είναι ανάλογη με το μεγάλο κραχ του 1929, ενώ οι αναπτυγμένες χώρες προέλευσης του ελληνικού τουρισμού (Γερμανία, Βρετανία, κ.λπ.), βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με καλπάζουσα ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους.

2. Πολύ πριν ακόμα ξεσπάσει η παγκόσμια οικονομική κρίση, ο ελληνικός τουρισμός είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής (value formoney), συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το ίδιο μαζικό παραθεριστικό (και, κατά συνέπεια, εποχικό) τουριστικό προϊόν, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολύ χαμηλότερη τιμή.

Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας – που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές – η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «all inclusive» αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα.

3. Πάνω σ’ αυτή τη δυσμενή συγκυρία «ήρθε κι έδεσε» το όχι απρόσμενο και καθόλου αδικαιολόγητο λαϊκό ξέσπασμα των οικονομικά ασθενών κοινωνικών ομάδων και της νεολαίας, των οποίων οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, με μεγάλη ευθύνη της πολιτείας, δυστυχώς, καπελώθηκαν από τους «γνωστούς-άγνωστους» κουκουλοφόρους, η ανεξέλεγκτη καταστροφική μανία των οποίων οδήγησε την αγορά σε καθίζηση και υπονόμευσε το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών.

Η επί εβδομάδες προβολή της έκρυθμης κατάστασης, ως πρώτου ή δεύτερου θέματος στα ξένα τηλεοπτικά δίκτυα και στα πρωτοσέλιδα του ξένου τύπου, μιας κατάστασης που δυστυχώς συνεχίζεται υπό μορφή αναβίωσης της εσωτερικής τρομοκρατίας, διαμόρφωσε μια άκρως αρνητική εικόνα για τον τουρισμό της Ελλάδας οι συνέπειες τις οποίας δεν είναι εύκολα αναστρέψιμες. Η κυβερνητική εξαγγελία για σημαντική αύξηση της διαφημιστικής δαπάνης, σ’ αυτή τη φάση, είναι ασφαλώς σπατάλη χρημάτων αλλά και κάτι χειρότερο: Όταν στη διεθνή επικαιρότητα κυριαρχεί, ως πρώτο θέμα, η εικόνα «της Αθήνας που καίγεται ή τρομοκρατείται» , η διαφημιστική καταχώρηση θα ενισχύσει περαιτέρω την αρνητική εικόνα και θα λειτουργήσει αποτρεπτικά στον δυνητικό τουρίστα. Συνεπώς, η όποια διαφημιστική καμπάνια πρέπει να γίνει στην ώρα της και αφού θα έχουν προηγηθεί άλλες, πιο επείγουσες ενέργειες. Αυτονόητα, πρώτη όσο και κατεπείγουσα προτεραιότητα για την Κυβέρνηση, θα πρέπει να είναι η μέριμνα για τη χρηματοπιστωτική κάλυψη των τουριστικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων και η ενίσχυση της ρευστότητάς τους με επενδυτικά δάνεια και κεφάλαια κινήσεως, ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο, με προσιτά επιτόκια και όρους αποπληρωμής. Γι’ αυτό, θα χρειαστεί εποπτεία και αυστηρός έλεγχος ώστε τα 28 δισεκατομμύρια Ευρώ να διαχυθούν στην πραγματική οικονομία και όχι στην ενίσχυση της ήδη αδικαιολόγητα υψηλής κερδοφορίας των τραπεζών. Αυτά τα απαραίτητα μέτρα, αν βέβαια εφαρμοστούν σωστά, απλά θα συμβάλουν, βραχυπρόθεσμα, στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κρίσης αλλά δεν εγγυώνται, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη υγιή και αειφόρα ανάπτυξη του τουρισμού μας καθώς και των άλλων τομέων που επηρεάζει άμεσα. Κάτω απ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ποια πορεία πρέπει να ακολουθήσουμε για να βοηθήσουμε την τουριστική οικονομία να βγει από την κρίση; Κατά τη γνώμη μου και τη γνώμη πολλών, η μόνη πιθανή οδός διαφυγής, χωρίς κλειδωμένες βεβαιότητες, είναι η προσέλκυση τουριστών πολύ υψηλών προδιαγραφών και εισοδημάτων που δεν πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση. Για να συμβεί όμως αυτό, επείγει, η επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά, με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά, που θα απευθύνεται σε πιο ενήμερους, πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και μάλιστα για 12 μήνες το χρόνο. Μια πολιτική, χωρίς φαινόμενα όπως τα προαναφερθέντα, μια πολιτική που θα οδηγεί σε διαρκή μείωση των φαινομένων αυτών και θα αναδεικνύει και θα αναγνωρίζει, με ουσιαστικό τρόπο, τη συμβολή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των εργαζομένων στην ποιοτική τουριστική ανάπτυξη. Προϋποθέσεις γι’ αυτή την ανάπτυξη είναι:

• Η παροχή δέσμης οικονομικών και άλλων κινήτρων που θα ενθαρρύνουν τη δημιουργία ξενοδοχείων υψηλών κατηγοριών και παράλληλη αναβάθμιση των καταλυμάτων χαμηλότερων κατηγοριών με στόχο ένα πιστοποιημένο υψηλό επίπεδο παρεχομένων υπηρεσιών.
• Η ενίσχυση προσπαθειών ανάπτυξης οικολογικών–αγροτουριστικών καταλυμάτων και προγραμμάτων αναστήλωσης παραδοσιακών κτισμάτων και οικισμών, για τουριστική αξιοποίηση και η προώθηση του τουρισμού της ενδοχώρας, των νησιωτικών περιοχών και γενικά της περιφέρειας. 
• Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού θα ενισχυθούν σημαντικά από την αξιοποίηση της κρητικής κουζίνας, του παραδοσιακού διατροφικού μας προτύπου, αλλά και των τοπικών προϊόντων που το υποστηρίζουν (ελαιόλαδο, ελιές, τυροκομικά προϊόντα, παξιμάδια, μέλι, αλλά και συνολικά προγράμματα όπως οι «Δρόμοι» του Κρασιού και του Λαδιού, κλπ) με ιδιαίτερη έμφαση στα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας.
• Χρειάζονται επίσης βελτιωμένες ειδικές τουριστικές υποδομές όπως συνεδριακοί χώροι, κέντρα ευεξίας (spa), εγκαταστάσεις με προγράμματα τουρισμού υγείας (π.χ, μονάδες υποστήριξης νεφροπαθών), αθλητικοτουριστικές εγκαταστάσεις, γήπεδα γκολφ και τένις, θερμαινόμενες πισίνες, μαρίνες, κέντρα ιππασίας, κέντρα θαλασσοθεραπείας, κ.λπ, με παράλληλη καθιέρωση σύνθετων και αναβαθμισμένων προγραμμάτων απασχόλησης του ελεύθερου χρόνου των φιλοξενούμενων επισκεπτών για ευχάριστη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, ιδιαιτέρως κατά την εκτός αιχμής περίοδο, προκειμένου να μειωθεί η εποχικότητα. 

Όλα αυτά όμως είναι δώρο-άδωρο αν δεν συνοδευτούν με ενίσχυση των δυνατοτήτων προσπελασιμότητας στους τουριστικούς τόπους. Στον τομέα αυτό η Κρήτη υστερεί απελπιστικά. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην ανεπάρκεια του Αερολιμένα Ηρακλείου, καθώς και στην έλλειψη οδικών αξόνων, σύγχρονης οδικής σήμανσης, λιμανιών και όλων εκείνων των υλικοτεχνικών υποδομών που εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στις τουριστικές περιοχές. Χωρίς ανάπτυξη των βασικών αυτών υποδομών, ο τουρισμός είναι καταδικασμένος να ακολουθεί φθίνουσα πορεία. Και όμως, η Κυβέρνηση επέλεξε τη μείωση των δημόσιων επενδύσεων και μάλιστα σε περίοδο κρίσης! Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας μας, προσφέροντας το ένα πέμπτο περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και της Απασχόλησης. Όμως, ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Συνδέεται άρρηκτα και βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με τους άλλους τομείς της οικονομίας, με τους οποίους αποτελεί ένα ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα και ιδιαίτερα με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και όλες τις άλλες υπηρεσίες. Επηρεάζει δε και επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη, οικονομική κυρίως, δραστηριότητα αλλά ως ένας τομέας με καταλυτικές επιπτώσεις στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Επείγει η εκ βάθρων αναδιάρθρωση της Τουριστικής Παιδείας, Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών Πανεπιστημιακών Σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη καθιέρωση ποιοτικών προτύπων, νομοθετική κατοχύρωση, εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών Κ.Ε.Σ., Ι.Ε.Κ. και Κολεγίων, για να υπάρξει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα.

Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα που θα επιδιώκει την παραγωγή στελεχών, με τουριστική παιδεία, τουριστική συνείδηση και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, θα πρέπει στοχεύει παραλλήλως και στη δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων στον Τουρισμό. Ταυτόχρονα, σε σύνδεση με την αγορά εργασίας, τα ιδρύματα παροχής Ανώτατης Παιδείας πρέπει να αναβαθμιστούν και να χρηματοδοτηθούν επαρκώς, προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη δημιουργίας ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών, που θα κατευθύνουν την ποιοτική τουριστική ανάπτυξη την οποία επιδιώκουμε. Κοντολογίς, πέρα από την αναγκαία αλλά όχι επαρκή προϋπόθεση της αύξησης των δημόσιων επενδύσεων για υποδομές και της παροχής κινήτρων για τη σημαντική βελτίωση των εγκαταστάσεων φιλοξενίας και την εκτός ξενοδοχείων απασχόληση του ελεύθερου χρόνου των τουριστών, Ελλήνων και ξένων, κορυφαία σημασία για την ποιότητα έχει η αναγνώριση της συμβολής του ανθρώπινου παράγοντα που θα συνοδεύεται από ανάλογες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξή του, μια και ο τουρισμός είναι ο κατ’ εξοχήν τομέας των υπηρεσιών. Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό. Γι’ αυτό, ας μη μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια, περιμένοντας τον «από μηχανής θεό» που δεν θα έρθει. Ας ενεργοποιηθούμε με ομαδικότητα και συντονισμένες ενέργειες. Κράτος, ιδιωτικός τομέας, Τοπική Αυτοδιοίκηση, εργαζόμενοι, τουριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, ολόκληρη η κοινωνία. Έτσι, όχι μονάχα θα μπορέσουμε να ελπίσουμε στην έξοδο από την κρίση, αλλά και για στη μακροπρόθεσμη ποιοτική ανάπτυξη του τουρισμού μας.

Οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης στον τουρισμό

H ομιλία του Νίκου Ε. Σκουλά, 

Προέδρου του Minoan International College, πρώην Trinity,

στο 1o Ευρωπαϊκό Συνέδριο Τουρισμού που συνδιοργανώθηκε

από τη HELEXPO και τη EUROPRESS MEDIA

με την υποστήριξη της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων,

στο πλαίσιο της Έκθεσης Philoxenia

Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς την ένταση, τη διάρκεια και τις μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις της, είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τεράστια πλανητική οικονομική κρίση που, σε απόλυτα μεγέθη, είναι ίση ή και ωχριά μπροστά της ακόμα και το μεγάλο κραχ του 1929. Τεράστιοι χρηματοπιστωτικοί κολοσσοί της μητρόπολης του καπιταλισμού, όπως η Fannie Mae και οFreddie Mac, με συμβολισμό ανάλογο εκείνου των Δίδυμων Πύργων κατέρρευσαν εν μια νυκτί, όπως και κείνοι, σαν χάρτινοι.

Η κρίση που εκκολαύτηκε σταδιακά την τελευταία οκταετία, πυροδοτήθηκε πριν από ένα περίπου χρόνο στΙς Η.Π.Α. από την αγορά στεγαστικών δανείων μεγάλου ρίσκου (sub-prime loans), εξαπλώθηκε με εκπληκτική ταχύτητα, πρώτα στην αμερικανική ήπειρο και στη συνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο και έφερε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στο χείλος της ολοκληρωτικής συντριβής, αναδεικνύοντας έτσι τις τεράστιες διαρθρωτικές αδυναμίες του.

Η χρηματοπιστωτική φούσκα τελικά έσκασε και ο εκκωφαντικός της θόρυβος, όπως αποτυπώθηκε στα τηλεοπτικά δελτία και στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου και ελληνικού τύπου, δημιούργησε σύγχυση, πανικό και κλονισμό της εμπιστοσύνη των πολιτών.

Η πρωτοφανής κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος υπήρξε απόρροια απληστίας, αναρχίας και ανικανότητας.

Απληστίας των golden boys της Wall Street και όχι μόνον, που «μεθυσμένα» από την εικονική οικονομική πραγματικότητα που τα ίδια δημιούργησαν δεν μπόρεσαν να φανταστούν το άδοξο τέλος της. Ενδεικτικά, ένα από τα παιδιά αυτά, ο hedge fund manager John Paulson (απλή συνωνυμία με τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ), είχε αμοιβές το 2007, 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων!).

Αναρχίας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που, ειδικότερα, στις τοποθετήσεις private-equity και hedgefunds, το σύνθημα ήταν anything goes, χωρίς κανένα εποπτικό έλεγχο και καμιά απολύτως ρύθμιση ή παρέμβαση.

Ανικανότητας των ταγών της ασφάλειας και εύρυθμης λειτουργίας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με πρωταγωνιστή τον διαβόητο πια Alan Greenspan, που όχι μόνο δεν κατάφεραν να προβλέψουν την επερχόμενη καταιγίδα αλλά, με τις άφρονες πολιτικές τους, έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να επιταχύνουν την έλευσή της. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του κ. Greenspan: «Έκανα λάθος υποθέτοντας ότι το συμφέρον των τραπεζικών και άλλων οργανισμών ήταν τέτοιο ώστε θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους ίδιους τους μετόχους τους». Με άλλα λόγια, συγγνώμη λάθος... έτσι απλά.

Οι Χρηματιστηριακές αγορές, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, βρίσκονται σε καθεστώς ελεύθερης πτώσης δημιουργώντας δέος και πανικό στους πάντες με εξαίρεση, βέβαια, εκείνους που τις χειραγωγούν, επιδιδόμενοι σε αναίσχυντη αισχροκέρδεια. Οι μαζικές ρευστοποιήσεις έχουν εξανεμίσει περίπου το 50% της κεφαλαιοποίησης παγκοσμίως. Ενδεικτικά αναφέρω πτώσεις των δεικτών από την αρχή του έτους έως 27 Οκτωβρίου: Νέα Υόρκη 36,22%, Ευρωζώνη 47,74, Φρανκφούρτη 46,84%, Λονδίνο 39, 96%, Τόκιο 53,21%, Χονγκ Κονγκ 60,39% και η Αθήνα (πρωταγωνίστρια) 65,28%.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO) προβλέπει πτώση του ρυθμού αύξησης των εμπορικών συναλλαγών στο 4, 5% (πτώση κατά τέσσερις μονάδες από το 2006). Το δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ για το 2008 θα ανέλθει στα $700 δισεκ. (3,2% του ΑΕΠ). Το πιο τρομακτικό νούμερο, όμως, είναι το συσσωρευμένο δημόσιο έλλειμμα των ΗΠΑ που αισίως ανέρχεται σε 10,5 τρισεκατομμύρια δολάρια (αυξημένο κατά 71% στην οκταετία του Bush). Δηλαδή, κάθε Αμερικανός πολίτης οφείλει $34.500. Είναι δυνατόν να μην επηρεάσει αυτό αρνητικά την παγκόσμια οικονομία;

Η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος διαχέεται με μεγάλη ταχύτητα στην παγκόσμια πραγματική οικονομία και την οδηγεί σε μια πρωτοφανή σε έκταση και βάθος οικονομική ύφεση. Βιομηχανικοί κολοσσοί στην Αμερική, την Ευρώπη, την Ασία, την Ωκεανία και τη Λατινική Αμερική, καταρρέουν, ή αναστέλλουν την δραστηριότητά τους και προβαίνουν σε μαζικές απολύσεις εργαζομένων σε πρωτόγνωρη κλίμακα.

Στη Ρωσία, μία και μόνο τράπεζα πρόκειται να προβεί στην απόλυση 50.000 εργαζομένων, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη, Ισπανία, Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία αντιμετωπίζουν πρώτες, εκρηκτικούς ρυθμούς αύξησης της ανεργίας. Ακόμη και οι πιο συντηρητικές και αισιόδοξες προβλέψεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), κάνουν λόγο για τη δημιουργία 20 εκατομμυρίων καινούργιων ανέργων τον επόμενο χρόνο.

Στην Ελλάδα, με την απουσία ουσιαστικής ανταγωνιστικής παραγωγικής βάσης, χρόνιες και σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες, τεράστια διαρθρωτικά προβλήματα που απεικονίζονται στο δημόσιο χρέος και το άνοιγμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, είναι επόμενο να δεχτεί ισχυρότατο πλήγμα από την διεθνή οικονομική κρίση, παρά τις διαβεβαιώσεις για «ισχυρή και θωρακισμένη οικονομία και χρηματοπιστωτικό σύστημα».

Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι πλέον αδιάψευστα αισθητές και στην πραγματική οικονομία της χώρας μας, με απρόβλεπτες εξελίξεις για τη μείωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων και των νοικοκυριών, την αυξανόμενη ανεργία και την εξαθλίωση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Ήδη, η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και της κατανάλωσης είχαν σαν αποτέλεσμα να μεγαλώσει η «μαύρη τρύπα» του Προϋπολογισμού, σημειώνοντας υστέρηση εσόδων κατά 2,41 δισεκατομμύρια Ευρώ, το τρέχον έτος.

Πηχυαίοι τίτλοι στον παγκόσμιο και ελληνικό τύπο που διεκτραγωδούν τη σοβαρότητα της κατάστασης επιτείνουν το κλίμα πανικού και απόγνωσης και καταβαραθρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις κυβερνήσεις, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι οι τρεις «πυλώνες» της Ελληνικής οικονομίας ήδη δέχονται τα σεισμικά κύματα της παγκόσμιας κρίσης.

Ο κατασκευαστικός/οικοδομικός τομέας ήδη ασφυκτιά από την κεφαλαιακή στενότητα και την αδυναμία δανεισμού και δημιουργεί τις πρώτες στρατιές ανέργων.

Η ναυτιλία είναι ήδη βυθισμένη σε βαθιά κρίση και η καταβαράθρωση των ναύλων, λόγω συρρίκνωσης της παγκόσμιας ζήτησης, οδηγεί σε παροπλισμό πολλών μεγάλων σκαφών.

Ο τρίτος «πυλώνας» της Ελληνικής οικονομίας, ο Tουρισμός, με τα προϋπάρχοντα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα και τον ελάχιστο βαθμό ανταγωνιστικότητας, είναι επόμενο να δεχθεί το ισχυρότερο πλήγμα από την πλανητική κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση.

Η έκβαση αυτής της οικονομικής κρίσης δεν θα είναι, αναπόφευκτα, εξ ίσου ζοφερή με εκείνη του 1929. Υπάρχει εμπειρία και υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης και δημοσιονομικά και νομισματικά εργαλεία και μέτρα που μπορούν να συμβάλουν μεσοπρόθεσμα στην άμβλυνση των αρνητικών επιπτώσεων. Η κατάσταση αυτή, αυτονόητα, εμπνέει απαισιοδοξία, όχι όμως, κατ’ ανάγκην, απελπισία. Αυτό θα εξαρτηθεί από το πως θα αντιμετωπίσουν την κρίση οι παγκόσμιοι οργανισμοί,οι κυβενήσεις, οι τράπεζες, οι επιχειρηματικοί και επαγγελματικοί φορείς, οι επιχειρήσεις, αλλά και οι πολίτες.

Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιαπωνία, η Ρωσία και άλλες χώρες διαθέτουν, συνολικά, τρισεκατομμύρια δολαρίων και Ευρώ για την ενίσχυση της ρευστότητας των τραπεζών. Σημασία έχει το πως θα αξιοποιηθούν αυτά τα αστρονομικού μεγέθους κεφάλαια. Θα διοχετευτούν σε επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στις μικρομεσαίες και στην ενίσχυση της απασχόλησης και της ρευστότητας των νοικοκυριών;

Θα υπάρξει δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που κάθε άλλο παρά υπεύθυνοι αποδείχτηκαν στην πράξη;

Οι Κεντρικές Τράπεζες προχωρούν σε μειώσεις επιτοκίων. Το ερώτημα είναι: τα χαμηλότερα επιτόκια θα φτάσουν στις επιχειρήσεις και στους πολίτες. Για την ώρα, το αντίθετο συμβαίνει.Όσο μειώνονται τα επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών, τόσο αυξάνονται τα επιτόκια χορηγήσεων στην ελληνική αγορά.

Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων χωρών αυξάνουν τα όρια των εγγυημένων καταθέσεων με νομοθετικές ρυθμίσεις. Αυτές οι πρωτοβουλίες πάνω στις οποίες επιχειρείται κάποιος συντονισμός, για πρώτη ίσως φορά, καθώς και τα κοινωνικού χαρακτήρα μέτρα που εξαγγέλλονται, θα είναι αρκετά για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη; Ίδωμεν...

Σε κάθε περίπτωση, πέρα τον αναπροσανατολισμό της αναπτυξιακής πολιτικής και τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό στην εφαρμογή της, απαιτούντα άμεσα, έκτακτα χρηματοπιστωτικά και άλλα μέτρα για την ανακούφιση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων προκειμένου να ανακοπεί η πτώση της κατανάλωσης. Οποιαδήποτε καθυστέρηση θα έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και στα δημοσιονομικά ελλείμματα από υστέρηση φόρων (άμεσων και έμμεσων).

Ας επιστρέψουμε όμως στο θέμα μας που είναι ο τουρισμός. Το ντόμινο των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία αναμένεται, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), Νίκο Αγγελόπουλο, να επηρεάσει, όχι μόνο την τουριστική κίνηση, αλλά και την ίδια τη βιωσιμότητα κάποιων επιχειρήσεων του κλάδου.

«Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμα να προβούμε σε ασφαλείς εκτιμήσεις, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι θα υπάρξει μείωση των αφίξεων, αλλά και αύξηση του ποσοστού θνησιμότητας τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς πολλές οριακές επιχειρήσεις θα γίνουν περιθωριακές», είπεν ο κ. Αγγελόπουλος και έκανε έκκληση για τη λήψη χρηματοπιστωτικών και άλλων μέτρων για τη στήριξη των τουριστικών επιχειρήσεων.

Ανάλογη έκκληση έκαμε και ο Πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος Γεράσιμος Φωκάς ενώ ο Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων Ανδρέας Ανδρεάδης σημείωσε ότι «τα ελληνικά ξενοδοχεία αντιμετωπίζουν προβλήματα ανταγωνιστικότητας που εστιάζονται στην τραγική έλλειψη υποδομών».

Δυστυχώς, οι αναπτυγμένες χώρες προέλευσης, παραδοσιακά, του ελληνικού τουρισμού

(Γερμανοί και Βρετανοί αποτελούν το ήμισυ των τουριστικών μας αφίξεων), βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με καλπάζουσα ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους. 

Αλλά και, προ παντός, γιατί η ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη εισοδηματική ελαστικότητα και οι δαπάνες για τουριστικές υπηρεσίες δεν αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα διάθεσης του «διακριτικού» (discretionary) εισοδήματος.

Παρότι δεν έχουν γίνει σοβαρές έρευνες στο marketing του τουρισμού, είναι περίπου αυτονόητο ότι η ελαστικότητα της ζήτησης για διακοπές και ψυχαγωγία αυξάνεται όσο χαμηλότερα είναι τα εισοδήματα του νοικοκυριού.

Κοντολογίς, η πλούσια, οικονομικά ανεξάρτητη οικογένεια, ακόμα και σε ημέρες κρίσης, πιθανότατα δεν θα στερηθεί τις διακοπές της σε εγκαταστάσεις πολυτελείας. Η φτωχή οικογένεια, πιθανότατα, θα τις αναβάλει ή θα μειώσει τη διάρκεια και τη δαπάνη της. Αυτό ισχύει, παρά το γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη για διακοπές καθιστά την τουριστική ζήτηση όλο και πιο ανελαστική. Η ανελαστικότητα όμως αυτή δεν έχει δοκιμαστεί σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης αυτού του μεγέθους.

Για μας, τους ασχολούμενους με τον τουρισμό, έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε τη φύση του ανταγωνισμού που υφίσταται ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες προϊόντων και συγκεκριμένα μεταξύ τουριστικών δαπανών και άλλων μορφών επιλεκτικών (discretionary) δαπανών.

Η έρευνα αγοράς στον τουρισμό, συνήθως εξετάζει τον ανταγωνισμό, αποκλειστικά εντός κατηγοριών τουριστικών προϊόντων. Σπάνια όμως εισέρχεται στον πυρήνα του ανταγωνισμού μεταξύ τουριστικών και άλλων κατηγοριών προϊόντων, αναζητώντας απάντηση στο ερώτημα: με δεδομένες ποικίλες εναλλακτικές επιλογές, πώς μπορεί ο τουρισμός να διεκδικήσει μεγαλύτερο μερίδιο της επιλεκτικής δαπάνης ενός νοικοκυριού με περιορισμένους οικονομικούς πόρους;

Κατά κανόνα, στις μη επιλεκτικές δαπάνες (η ζήτηση είναι ανελαστική)) στον προϋπολογισμό ενός συνήθους νοικοκυριού περιλαμβάνονται οι δαπάνες για προϊόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης όπως στέγης (ενοίκιο ή στεγαστικό), τρόφιμα, νερό, ΔΕΗ, ΟΤΕ, δαπάνες συντήρησης του σπιτιού, βασική ένδυση και υπόδηση, πετρέλαιο θέρμανσης και βενζίνη.

Οι επιλεκτικές δαπάνες (discretionary spending) αφορούν σε μη βασικές ή μή-επείγουσες ανάγκες όπως ανακαίνιση του σπιτιού, επενδύσεις και αποταμίευση, διακοπές ή αγορά ειδών πολυτελείας όπως π.χ. τηλεόραση plasma, home cinema, επώνυμα ενδύματα και αξεσουάρ ή κοσμήματα.

Βέβαια, τα όρια μεταξύ επιλεκτικών και μη επιλεκτικών δαπανών είναι συγκεχυμένα και διαφέρουν ανάλογα με την εισοδηματική τάξη των νοικοκυριών. Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά των δυνητικών τουριστών όταν επιλέγουν ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες αγαθών, καθώς καταβάλουμε συλλογικές προσπάθειες για αύξηση της ζήτησης ή του ενδιαφέροντος για έναν τουριστικό προορισμό.Κάτω απ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ποια πορεία πρέπει να ακολουθήσουμε για να βοηθήσουμε την τουριστική οικονομία να βγει από την κρίση;

Κατά τη γνώμη μου και τη γνώμη πολλών, η μόνη πιθανή οδός διαφυγής, χωρίς κλειδωμένες βεβαιότητες, ίσως είναι η προσέλκυση τουριστών πολύ υψηλών προδιαγραφών και εισοδημάτων που δεν πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση. Παράλληλα, πρέπει να επιδιωχθεί η αναβάθμιση των καταλυμάτων χαμηλότερων κατηγοριών και η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα είναι δύσκολα και επώδυνα και για τον ελληνικό τουρισμό.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας μας προσφέροντας το ένα πέμπτο περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και της Απασχόλησης.

Όμως, ο τουρισμός δεν είναι αυτοτελής τομέας. Συνδέεται άρρηκτα και βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με τους άλλους τομείς της οικονομίας, με τους οποίους αποτελεί ένα ενιαίο παραγωγικό σύμπλεγμα και ιδιαίτερα με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και όλες τις άλλες υπηρεσίες. Επηρεάζει δε και επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ανεξάρτητη και αυτόνομη, οικονομική κυρίως, δραστηριότητα αλλά ως ένας τομέας με καταλυτικές επιπτώσεις στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Είναι αναμφισβήτητη η διαπίστωση ότι, από άποψη σχέσης αξίας-τιμής, έχουμε χάσει το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα, συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το παραδοσιακό μαζικό, παραθεριστικό και συνεπώς εποχικό προϊόν, που προσφέραμε και συνεχίζουμε να προσφέρουμε, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολλή χαμηλότερη τιμή.

Η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως στάσιμες ή και μειούμενες τιμές, η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «allinclusive», αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα είναι μερικά από τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτή την πραγματικότητα και υπαγορεύουν την εκ βάθρων επανεκτίμηση της κατάστασης.

Αυτό επιβάλλει την επανατοποθέτησή μας στη διεθνή και στην εγχώρια τουριστική αγορά με μια πιο σύνθετη και ποιοτικά αναβαθμισμένη τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται σε πιο ενήμερους, πιο εκλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και μάλιστα για δώδεκα μήνες τον χρόνο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε το τουριστικό μοντέλο που εφαρμόσαμε με επιτυχία για πολλά χρόνια, αξιοποιώντας τα μοναδικά μας πλεονεκτήματα (ήλιος, θάλασσα, αρχαιολογικά τουρ, κ.λπ) και θα είναι το κύριο τουριστικό μας προϊόν στο ορατό μέλλον. Οφείλουμε όμως να το αναβαθμίσουμε και να το εμπλουτίσουμε με τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

Η επανατοποθέτησή μας στην αγορά απαιτεί μέτρα πολιτικής που θα ενθαρρύνουν

· Ποιοτικές ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις:

- Ξενοδοχεία υψηλής ποιοτικής στάθμης και αναβάθμιση καταλυμάτων χαμηλότερων
κατηγοριών με παροχή οικονομικών κινήτρων έχοντας υπόψη η ποιότητα δεν είναι
αποκλειστικό προνόμιο των πεντ΄στερων και των τετράστερων.

- Boutique Hotels με εξειδικευμένη προϊοντική ταυτότητα

- Οικολογικά – αγροτουριστικά καταλύματα και αναστήλωση παραδοσιακών κτισμάτων
για τουριστική αξιοποίηση για την ενίσχυση του τουρισμού ενδοχώρας, των
νησιωτικών περιοχών και εν γένει της περιφέρειας.

· Κατάργηση των οικονομικών και πολεοδομικών κινήτρων με στόχο την ανάσχεση της τουριστικής ανάπτυξης σε κορεσμένες τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα σε εκείνες στις οποίες έχει εξαντληθεί η φέρουσα ικανότητα του χώρου και των κοινωνικών υποδομών.

· Βελτιωμένες ειδικές τουριστικές υποδομές όπως συνεδριακοί χώροι, κέντρα ευεξίας (spa), αθλητικοτουριστικές εγκαταστάσεις (golf, προπονητικά γήπεδα), κ.λπ., για ευχάριστη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των τουριστών, ιδιαίτερα κατά την εκτός αιχμής περίοδο, προκειμένου να μειωθεί η εποχικότητα.

· Γενικές υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια, οδικά δίκτυα, οδική σήμανση) που θα εξασφαλίζουν άνετη προσβασιμότητα στους τουριστικούς τόπους,

· Σύνθετα και αναβαθμισμένα προγράμματα απασχόλησης του ελεύθερου χρόνου των φιλοξενούμενων τουριστών,

· Αντί της απλής απαρίθμησης των διάφορων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, σε συνεργασία με τους εταίρους του ιδιωτικού τομέα και τους εργαζόμενους, οφείλουμε να προσδώσουμε σ’ αυτές συγκεκριμένο περιεχόμενο με μέτρα ενίσχυσης πρωτοβουλιών για οργανωμένα προγράμματα υλοποίησης αλλά και για την προβολή τους. Προγράμματα όπως δρόμοι του κρασιού και του λαδιού

Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού θα ενισχυθούν σημαντικά από την αξιοποίηση της ελληνικής κουζίνας και της οινικής μας προσφοράς καθώς και του παραδοσιακού διατροφικού μας προτύπου, αλλά και των τοπικών προϊόντων που το υποστηρίζουν (ελαιόλαδο, ελιές, τυροκομικά προϊόντα, κρόκος, παξιμάδια, μέλι, κ.λπ.) ιδιαίτερα δε τα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας.

· Προ πάντων, εκ βάθρων αναδιάρθρωση της τουριστικής παιδείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης με δημιουργία προπτυχιακών πανεπιστημιακών σχολών στα Δημόσια Πανεπιστήμια, με παράλληλη εποπτεία και έλεγχο των μη-κρατικών Κ.Ε.Σ., Ι.Ε.Κ. και Κολλεγίων για να μπει τάξη στη χαώδη κατάσταση που κυριαρχεί και για να διασφαλιστούν τα ποιοτικά πρότυπα. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα να στοχεύει στην παραγωγή στελεχών με τουριστική κουλτούρα και τεχνικές δεξιότητες πρώτης γραμμής για την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου.

Παράλληλα, σε σύνδεση με την αγορά εργασίας, τα ιδρύματα παροχής ανώτατης παιδείας πρέπει να αναβαθμιστούν και να χρηματοδοτηθούν επαρκώς προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη δημιουργίας ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών που θα κατευθύνουν και θα ηγηθούν στην ποιοτική τουριστική ανάπτυξη που επιδιώκουμε..

Η τουριστική δραστηριότητα και η προστασία και η ανάδειξη του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής όχι μόνο δεν αποκλείονται αμοιβαίως αλλά αντίθετα συνεργούν. Στην πράξη, είναι οι πόροι πάνω στους οποίους στηρίζεται ο τουρισμός για την οικονομική του επιβίωση.

Συμπερασματικά:

1. Η ελεύθερη οικονομία της αγοράς, χωρίς κοινωνικό έλεγχο, οδηγεί σε σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, με οδυνηρές συνέπειες και για τον τουρισμό. 
2. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού και των προϊόντων της Ελλάδος, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, είναι μονόδρομος στρωμένος με ΠΟΙΟΤΗΤΑ...!!!
3. Κατά τη σοφή ρήση του Δημάρχου Ρεθύμνου και φίλου Γιώργου Μαρινάκη, «στον τουρισμό, η οικονομική κρίση ευνοεί την υψηλή ποιότητα». 

Συνέντευξη του Νίκου Σκουλά, προέδρου του TRINITY τ. Υπουργού Τουρισμού, στη Δώρα Σγάρτσου του Travel Daily News

Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ MANAGEMENT

1. Ερώτηση: Πως σχολιάζετε την απουσία ενός πανεπιστημιακού προπτυχιακού τμήματος τουρισμού; Θεωρείτε πως το κενό καλύπτεται επαρκώς από τα ΤΕΙ Τουριστικών Επιχειρήσεων και τις σχολές του Ο.Τ.Ε.Κ.;

Απάντηση: Η απουσία μιας προπτυχιακής πανεπιστημιακής σχολής για το τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ στα δημόσια πανεπιστήμια, είναι και αυτή ένα από τα πολλά, δυστυχώς, ελληνικά παράδοξα. Είναι όμως και μια παγκόσμια πρωτοτυπία με ολέθριες επιπτώσεις σε μια χώρα στην οποία ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξής της.

Για την ίδρυση όχι μιας, αλλά πέντε τέτοιων σχολών (Αθήνα-Πειραιάς, Κρήτη, Αιγαίο, Ιόνιο, Θεσσαλονίκη), παλεύω, μαζί με άλλους, τώρα και 25 χρόνια, από τότε που είχα την ευθύνη για τα τουριστικά πράγματα της Ελλάδος. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να πείσω τους συναδέλφους μου στην Κυβέρνηση που υπέκυπταν πάντα στη λυσσαλέα αντίδραση του βολεμένου και οπισθοδρομικού κατεστημένου το οποίο και ευθύνεται για την εν γένει κατάντια της παιδείας μας.

Οι επαναλαμβανόμενες σχετικές εξαγγελίες από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, δικαιολογημένα, αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και ένα βαθμό κυνικότητας.

Είχαμε ελπίσει ότι το κενό αυτό θα αναπληρωνόταν από τη δημιουργία των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.). Δυστυχώς διαψευστήκαμε. Τα ΤΕΙ, γενικώς, και ιδιαίτερα τα τουριστικά ΤΕΙ, αφέθηκαν στην τύχη τους, χωρίς χρηματοδότηση, χωρίς υποστήριξη, αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από βουλευτές και άλλους παράγοντες, με βασικά κριτήρια για την ίδρυσή τους, οικονομικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες: Να δουλέψουν οι καφετέριες, τα μαγαζιά και οι γκαρσονιέρες, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο και την ποιότητα των σπουδών που προσφέρουν ενώ, ούτε λόγος για απασχολησιμότητα..

Αυτό εξηγεί και την έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους των νέων που προβληματίζονται για το μέλλον τους. Για παράδειγμα, αναφέρω την περίπτωση του τουριστικού τμήματος του ΤΕΙ Ηρακλείου, μιας κατ’ εξοχήν τουριστικής περιοχής. Από 170 προβλεπόμενες θέσεις φοιτητών, καλύφθηκαν πέρυσι μονάχα δώδεκα έναντι επτά της προηγούμενης χρονιάς. Οι ελάχιστες καλές εξαιρέσεις οφείλονται στον «πατριωτισμό», την ευαισθησία, ακόμα και την αυταπάρνηση ορισμένων καθηγητών.

Οι σχολές του Ο.Τ.Ε.Κ. (πρώην Ε.Ο.Τ.), μέσες και ανώτερες, έκαναν πάντα και συνεχίζουν να κάνουν καλή δουλειά σε επίπεδο τεχνικών δεξιοτήτων. Δεν αρκεί όμως αυτό. Οι εξελίξεις της αγοράς μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι το παραδοσιακό τουριστικό μας προϊόν έχει χάσει την ανταγωνιστικότητά του και είναι ανάγκη να επανατοποθετηθούμε στην αγορά με μια πιο σύνθετη και πιο ποιοτική τουριστική προσφορά που θα απευθύνεται στην ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών ενός πιο ενήμερου, πιο εκλεκτικού, πιο ενεργού, πιο απαιτητικού αλλά και πιο εύπορου τουρίστα.

Ο στόχος αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς υψηλού επιπέδου στελέχη με πανεπιστημιακή παιδεία, εκπαίδευση και κατάρτιση σε σύνδεση με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα που πρέπει να έχει και τον πρώτο λόγο στην αγορά εργασίας.

2. Ερώτηση: Για ποιο λόγο ένας φοιτητής να επιλέξει τον ιδιωτικό τομέα εκπαίδευσης στην Ελλάδα;

Απάντηση: Ο προφανέστερος λόγος είναι ότι ο δημόσιος τομέας δεν προσφέρει προπτυχιακή πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Προσωπικά, θα προτιμούσα τον όρο «μη κρατικά» μη κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Θα συνιστούσα όμως στους νέους και νέες που θέλουν να σπουδάσουν και να επιδιώξουν καριέρα στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή εκπαιδευτικού ιδρύματος. Στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική, υπάρχουν αξιόλογα πανεπιστήμια με τουριστική εξειδίκευση αλλά και πολύ υψηλά δίδακτρα, σχεδόν απρόσιτα για τη μέση ελληνική οικογένεια.

Και στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, υπάρχουν καλά πανεπιστημιακού επιπέδου ιδρύματα για τουριστικές σπουδές. Η περικοπή των χρηματοδοτήσεων όμως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οδήγησε σε μια τάση εμπορευματοποίησης της παιδείας με αποτέλεσμα πολλές σχολές να μειώνουν τα standards, προσφέροντας πτυχία χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Η τάση αυτή φαίνεται να βρίσκει τη χειρότερη έκφρασή της στη χώρα μας. Αρκετοί «επιχειρηματίες» της εκπαίδευσης, εκμεταλλευόμενοι το νομοθετικό κενό λειτουργούν ως παραρτήματα ξένων κολεγίων ή με συμβάσεις δικαιόχρησης (franchise) εκδίδοντας τίτλους σπουδών αμφιβόλου αξίας. Ο νοών νοείτω.

Μετά το φιάσκο της αναθεώρησης του Άρθρου 16 του Συντάγματος που δεν έγινε, υπεισέρχεται η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 36/2005 που από φέτος θα αναγνωρίζει επαγγελματικά δικαιώματα στους αποφοίτους αυτών των παραρτημάτων. Αυτή η εξέλιξη καθιστά επείγουσα την ανάγκη να παρέμβει η πολιτεία θεσπίζοντας εκπαιδευτικά πρότυπα, κανόνες λειτουργίας, διαδικασίες αξιολόγησης, εποπτεία και έλεγχο αυτών των παραρτημάτων και όλων των «Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών».

Στο μεταξύ, ας είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί τόσον οι νέοι όσον και οι γονείς τους. Η εποχή του πτυχίου για το πτυχίο έχει παρέλθει. Χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, οδηγεί στην έρημο της ανεργίας και της προσωπικής απαξίωσης.

3. Ερώτηση: Θεωρείτε πως ένα πτυχίο αρκεί σήμερα για κάποιον που θέλει να εργαστεί στον τουρισμό ή απαιτείται και μεγαλύτερη εξειδίκευση, που παρέχει σε επόμενη φάση το μεταπτυχιακό;

Απάντηση: Ένα πτυχίο που αντανακλά σκληρή δουλειά υποχρεωτικής τετραετούς φοίτησης (και όχι απλά προσέλευση στις εξεταστικές) που, εκτός από τους τομείς εξειδίκευσης (core courses) και μαθήματα γενικής πανεπιστημιακής παιδείας (ψυχολογία, κοινωνιολογία, αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μακρο- και μικροοικονομία, στατιστική, περιβάλλον, πολιτισμός κ.λπ.) σε συνδυασμό με πρακτική εξάσκηση (internship) είναι ένα επαρκές διαβατήριο για μια επιτυχή καριέρα στον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο και πιο συναρπαστικό τομέα της ελληνικής και παγκόσμιας οικονομίας.

Φυσικά, το περίσσιο φως δεν βλάπτει. Η απόκτηση ενός μεταπτυχιακού τίτλου που, εξ ορισμού, περιλαμβάνει μεγαλύτερη εξειδίκευση και μεθοδολογία έρευνας σε συγκεκριμένα πεδία, αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα στην άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας.

4. Ερώτηση: Έχετε αναπτύξει συνεργασίες με πανεπιστήμια του εξωτερικού ή άλλους φορείς, που μπορούν να εγγυηθούν την αναγνώριση των πτυχιούχων σας στη διεθνή κοινότητα τουρισμού;

Απάντηση: Βεβαίως και σ’ αυτό τον τομέα έχουμε δώσει μεγάλη έμφαση. Έχουμε ήδη σε λειτουργία σχέσεις συνεργασίας με τέσσερα κορυφαία Αμερικανικά Πανεπιστήμια και δύο Καναδικά, προχωρούμε δε και σε επέκταση στην Ευρώπη.

Σπεύδω να διευκρινίσω ότι οι συνεργασίες αυτές δεν είναι «παραρτηματικού» χαρακτήρα, αλλά αντίθετα, σχέσεις αμοιβαίας ισότιμης αναγνώρισης όλων των μαθημάτων, και παροχής της ευκαιρίας στους φοιτητές και τις φοιτήτριες να παρακολουθήσουν μαθήματα για ένα ή δύο εξάμηνα στο συνεργαζόμενο ίδρυμα και να μεταφέρουν τις εκπαιδευτικές μονάδες στο δικό τους.

Η ρύθμιση αυτή διευκολύνει τη διεύρυνση του διεθνούς ορίζοντα των φοιτητών, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για τον τουρισμό. Ήδη φιλοξενούμε φοιτητές και φοιτήτριες απ’ αυτά τα Πανεπιστήμια και εκείνα τους δικούς μας.

Οι ρυθμίσεις αυτές, ο διεθνής προσανατολισμός του Trinity που, όντας Αγγλόφωνο, φιλοξενεί φοιτητές από 22 χώρες, και η παροχή της ευκαιρίας για αμειβόμενη πρακτική εξάσκηση σε πεντάστερες μονάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η στενή σύνδεσή μας με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα και η πιστοποίηση των προγραμμάτων του TRINITY από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού του ΟΗΕ, μας έχουν προσδώσει υψηλό επίπεδο αναγνωρισιμότητας στη διεθνή τουριστική κοινότητα, με αποτέλεσμα, η ζήτηση για αποφοίτους μας από την αγορά εργασίας να είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την προσφορά.

5. Ερώτηση: Η πρόσφατα ιδρυθείσα Επιτροπή Πρωτοβουλίας για την Προβολή της Ελλάδας ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Μάνατζμεντ πιστεύετε ότι μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα της τουριστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα;

Απάντηση: Όχι βέβαια από μόνη της. Θα ήταν υπερβολική και λίγο Δονκιχωτική η προσδοκία ότι εμείς θα μπορούσαμε να ανατρέψουμε μια δυσμενή πραγματικότητα στην ελληνική τουριστική παιδεία, απότοκη απραξίας πολλών ετών. Επιχειρούμε όμως να συμβάλουμε στη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων που έχουμε αν όλοι εμείς, πολιτεία, επιχειρηματική κοινότητα και εκπαιδευτικά ιδρύματα, συνεργαστούμε για τον κοινό στόχο.


Πράγματι, η Ελλάδα, με ζηλευτό επίπεδο ανάπτυξης και εμπειρίας στον τουρισμό και με αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα που έχουν αναπτύξει ποιοτικά προγράμματα τουριστικής εκπαίδευσης σε στενή συνεργασία με την επιχειρηματική και επαγγελματική κοινότητα, δεν έχει λόγο να στέλνει τα παιδιά της στο εξωτερικό για σπουδές στο τουριστικό management. Αντίθετα, είναι και μπορεί να εξελιχθεί πολύ περισσότερο, σε πολύ ανταγωνιστικό διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό για το τουριστικό μάνατζμεντ.

Αυτή η διαπίστωση μας οδήγησε να συγκροτήσουμε την Επιτροπή Πρωτοβουλίας για την Προβολή της Ελλάδος ως Διεθνούς Εκπαιδευτικού Προορισμού Τουριστικού Μάνατζμεντ η οποία οργάνωσε και το πρόσφατο Forum. Ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής είναι εκπρόσωποι και καθηγητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Τ.Ε.Ι. Αθήνας και των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Alpine και Trinity με δεδηλωμένο σκοπό να διευρυνθεί. Βασικοί στόχοι μας είναι: · Η ανάδειξη της πραγματικής εικόνας της σύγχρονης τουριστικής Ελλάδας που απέχει πολύ από την οπισθοδρομική και μίζερη αντίληψη της φοβίας μη γίνει η χώρα μας «έθνος θαλαμηπόλων και σερβιτόρων», σαν τάχα να ήταν επιλήψιμα αυτά τα επαγγέλματα των πρεσβευτών στην πρώτη γραμμή του τουρισμού μας.

• Η συγκράτηση της εξόδου Ελλήνων φοιτητών για σπουδές στο εξωτερικό αφού μπορούν να έχουν παιδεία και εκπαίδευση υψηλών διεθνών προδιαγραφών που προσφέρουν τόσον ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα 

• Η προβολή της ανώτατης εκπαίδευσης στο τουριστικό και ξενοδοχειακό μάνατζμεντ ως προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρει η χώρα μας.

• Η προβολή της Ελλάδος ως προορισμού τουριστικής και ξενοδοχειακής παιδείας και εκπαίδευσης προκειμένου να προσελκύσουμε φοιτητές και φοιτήτριες από πολλές χώρες, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη του τουρισμού μας.Όλα αυτά θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας αποφασίσουν να βάλουν ένα χεράκι αναλαμβάνοντας, επί τέλους, τις δικές τους ευθύνες.